Akreditif (Akreditif uluslararası işlemlerde kısaca L/C - Letter of Credit olarak adlandırılmaktadır); İhraç edilen malların bedellerinin ödenmesi konusunda belirli şartların yerine getirilmesinden sonra ödemenin yapılacağına ilişkin bir çeşit teminattır.
Veya başka bir ifadeyle;
İthalatçı firmanın emrine dayanarak bir bankanın ihracatçıya ödeme yapacağını yada poliçeleri kabul edip iştirak edeceğini ihracatçıya karşı yazılı olarak taahhüt etmesine verilen addır. Kısaca Akreditif şarta bağlı ödeme garantisidir.Akreditif işlemine "Vesikalı Kredi" adı da verilir.
Uluslararası ticarette başta gelen ödeme şekillerinden olan akreditifli ödeme işlemlerinde uluslararası kurallar ve bankacılık teamülleri uygulanır. Akreditifli ödeme şeklinde, bankalar veya özel finans kurumları, ithalatçılardan akreditif talimatını aldıktan 10 iş günü içinde ithal müsaadesi düzenlerler ve akreditif açılması sırasında döviz satışı yapabilirler. Akreditifli ödeme sisteminin temel dayanağı, ithalatçı ve ihracatçının arasındaki para alışverişinde köprü görevi gören bankalardır. Bir bankanın yazılı olarak yükümlülüğe girerek ödeme işleminde aracılık etmesi gerekmektedir. Bu da akreditifin açılması anlamına gelmektedir.
Genel esaslar dahilinde vadeli bir akreditif açılabilir. Ödeme vadesi, konşimento veya taşıma senetleri tarihinden itibaren herhangi bir süre ile sınırlı olmaksızın serbestçe belirlenebilir.
II . Akreditifin yararları:
Akreditif, uluslararası ticarette çok geniş bir alanda bir ödeme ve garanti aracı olarak kullanılmaktadır. Akreditifli ödeme şekli hem alıcıyı (ithalatçı), hem satıcıyı (ihracatçı) koruyan bir ödeme türüdür. Akreditifli ödemede,
İhracatçı açısından;
ü Bir bankanın ödeme güvencesine sahiptir. (Teyidli akreditiflerde ek olarak ikinci bir bankanın güvencesine kavuţur)
ü Alıcının ülkesindeki politik risk, güvenceden dolayı en alt düzeye inmiştir.
ü Akreditif bağlantısı gösterilerek ihracat kredisi alınabilir.
ü Yeni pazarlara girerek satışlarını artırabilir.
İthalatçı açısından;
ü Alıcı akreditif koşullarını yerine getirmeyen satıcıya ödeme yapılmayacağına ilişkin güvenceye sahiptir.
ü Bankalar alıcı adına akreditif koşullarının yerine getirilip getirilmediğini incelerler.
ü "En son yükleme tarihi"nin saptanabilmesi alıcıya (özellikle ihracatçıyı iyi tanımıyorsa) malları zamanında elde edebilme olanağını sağlar.
ü Mallarını güvence olarak göstererek onları pazarlayıncaya kadar çeşitli kaynaklardan borç bulabilir.
ü Eğer satıcı ile anlaşırsa, mal bedelinin belgelerin ibrazında değil de, belirli bir süre sonra ödenmesi imkanı sağlanabilir. Bu ithalatçıya zaman kazandırarak daha düşük maliyette kredi sağlama imkanı verebilir.
Akreditif, taraflar arasında güveni sağladığı gibi, uluslararası ticareti de düzenlemiş olur. Akreditifli ödemede, mal veya hizmete değil belgelere göre ödeme yapılmakla beraber, söz konusu ödeme ancak akreditif şartları yerine getirildiğinde gerçekleştirilir.
III . Akreditifde Taraflar:
Akreditif işlemlerinde en az 4 taraf vardır;
1 . Akrededitif Amiri(Applicant): Akreditifi açtırmak üzere bankasına başvuran alıcı yani ithalatçıdır. Akreditif için gerekli olan tüm şartları, akreditifin cinsini, istenecek belgeleri ve İhracatçı yani satıcı ile yaptığı sözleşmeyi veya proforma faturayı bankaya iibraz ederek işlemi başlatır.
Akreditif amiri, genellikle akreditifi açtırdığı bankayı yönlendiren taraftır. Satıcı ile mutabakatları sonucu oluşmuş, onayladığı herhangi bir değişikliği bankaya bildirir ve bankanın belgelerde bulduğu herhangi bir olumsuzluğu mal veya hizmet teslimi sırasında kabul etme veya etmeme kararını verir ve bunu da bankasına bildirir. Herhangi bir uyumsuzluk tespit edilmediği takdirde, kendisine sunulan belgeleri biran önce inceleyip bankasına verir ve gerekli ödemeyi yapar. Akreditif amiri, bankası ile yaptığı sözleşme gereği tüm taahhütlerini yerine getirir ve akreditif şartlarında tüm masraf ve komisyonları lehdarın ödeyeceği belirtilmiş olsa dahi herhangi bir akreditif iptal ve kullanmama durumlarında söz konusu olan komisyon ve masrafları amir öder. [1]
INCOTERMS kapsamında ,akreditif amirini ilgilendiren bir diğer husus da sigortadır. Sigorta amire ait ise, yükleme tarihi itibariyle sigortayı yaptırır veya konu ile ilgili bankasına sigortaya ilişkin gerekli talimatları verir.
2 . Akreditif Lehdarı(Beneficiary): Lehine akreditif açılan satıcı, Lehdardır. Akreditif şartlarında yeralan belgeleri ibraz eder ve tahsilde bulunur. İhracatçı, yani lehdar, akreditifin türüne göre, vadesinde ödeme taahhüdü veya vesaike ekli poliçesine kabul ile ilgili imza alır.
3 . Amir Banka(Opening or Issuing Bank): Akreditif amirinden alınan talimat ile akreditifi açan banka, Amir Bankadır. Amirden aldığı talimat ile akreditif metnini hazırlar ve satıcıya iletmesi için muhabir bankaya gönderir. Akreditif şartlarının yerine getirilmesi halinde gereken miktarın ödeneceği muhabir bankaya veya doğrudan satıcıya taahhüt edilmiş olur.
Amir banka, akreditif açılışıyla ve yazışmalarla ilgilenir ve takip eder. Mal veya hizmet ile ilgili akreditifte sözü geçen belgeleri alır ve 7 iş günü içinde inceleyerek uygunluğunu tespit ettiği halde ödeme yoluna, uygunsuzluğunu tespit ettiği hallerde ise, amiri ile de görüşerek uyumsuzlukları belirterek belgeleri reddeder ve bunu muhabir bankaya bildirir. Amir banka, belgeleri uygun buluyorsa bundan sonraki adım olarak ödemenin yapılması için muhabir bankayı ramburse etmelidir.
Amir banka akreditif işleminin başlaması ile verdiği taahhütlerden dolayı amire karşı sorumludur. Eğer akreditifte teyit, ödeme, iştira veya kabul yetkileri varsa, buna göre teyit bankasına, ödeme bankasına, iştira bankasına veya kabul bankasına karşı sorumludur.
4 . Aracı Banka: Amir Bankanın akreditifi açtığı yani küşat mektubunu gönderdiği bankadır.Bu banka akreditifi ihracatçıya bildiriyorsa aynı zamanda ihbar bankasıdır. Akreditif işleminde, çoğunlukla satıcı olan ihracatçının ülkesinde bulunan ve akreditif açıldığını ihracatçıya ihbar eden banka İhbar Bankasıdır. İhbar bankası, ihracatçıya lehine akreditif açıldığını ve açılan bu akreditifin şartlarını iletir. Eğer ihbar bankası, sadece ihbar etmekle yükümlü ise hiç bir şekilde ödeme yükümlülüğü altına girmez.
Açılan akreditifin gerçek olup olmadığı ile ihbar bankası ilgilenir. İhbar bankası akreditifle ilgili atacağı her adımdan lehdar veya amir bankayı haberdar etmelidir. İhbar bankası akreditifin gerçekliğini belirleyemediyse ya amir bankaya geri döner ya da lehdara gönderir ama gerçekliğini belirleyemediğini belirtir. İhbar bankası hangi adımı yapacaksa çok kısa bir süre içerisinde yapmalıdır. Akreditifin gerçekliğini saptamasına rağmen lehdara bildiremiyorsa yine bunu amir bankaya acilen bildirmesi gerekir.
IV . Akreditifli işlemlerde yer alan bankalar:
Akreditif işlemlerinde genellikle ilgili iki banka bulunur; Amir banka ve muhabir banka. Ancak bazı durumlarda ihracatçı, açılan kredinin kendisine yakın bulduğu üçüncü bir banka tarafından veya muhabir banka tarafından garanti edilmesini ister ve bu banka teyid eden banka olarak adlandırılır: Diğer taraftan, ihracatçıya akreditifin geldiğini ihbar eden ve "ihbar bankası" olarak adlandırılan bir üçünü banka olabilmektedir ancak bu, çoğunlukla muhabir banka olmaktadır.
Amir banka / Açan banka (Issuing / Opening bank)
· İthalatçının bankasıdır
· Akreditifi açar
· İhracatçı, akreditif vadesi içinde istenilen koţullan yerine getirirse ödeme yapmakla yükümlüdür.
· Ödemeyi ihracatçıya dönüş hakkı (rücu hakkı) olmaksızın yapar.
· İthalatçının istemi üzerine henüz akreditif açılmadan ihracatçıya veya muhabirine "ön bilgi" (preadvıce) verebilir.
· Kimi ülkelerde akreditifi doğruca ihracatçıya iletebilir.
İhbar bankası / Advising bank
· Akreditifin açıldığını ihracatçıya iletir.[2]
· Akreditifde, ihracatçıya karşı ödeme konusunda herhangi bir yükümlülüğü yoktur. Bir anlamda postane görevini üstlenmiştir.
Teyid bankası / Confirming bank
· Amir banka dışındaki bir banka akreditife kendi yükümlülüğünü ekliyebilir. Bu banka çoğunlukla ihbar bankası olmaktadır.
· Teyid, amir bankanın yükümlülüklerini yerine getireceğine ilişkin olarak bir diğer bankanın kesin taahhüdünü ortaya koymasıdır.
· Teyid eden bankanın birinci derecede sorumluluğu vardır.
· Akreditif koşullan yerine getirilmişse, teyid bankası;
1. İhracatçıya dönüş hakkı olmaksızın ödeme yapar
2. Poliçeleri kabul eder.
3. İhracatçıya dönüş olmaksızın poliçenin müzakere işlemini gerçekleştirir. [3]
· Sorumluluğu amir bankanın sorumluluğu kadar önemlidir. Akreditif koşullarına karşı gelinirse, ihracatçı hem amir bankaya hem de teyid bankasına karşı tavır koyabilir.
· Kendisini birinci derecede sorumlu bir konuma getiren bu hizmet karşılığında komisyon alır.
Bu bankalar dışında ise;
İştira Bankası (Negotiating Bank) [4]
Akreditif iştira edilebilir bir akreditif ise, lehdar tarafından ibraz edilen belgeleri inceleyerek ödeme yükümlülüğü altına giren ve poliçe veya vesaiki alan banka, İştira Bankasıdır.
İştira bankası, akreditif üzerinden işlem yaparak yani vesaiki inceleyerek işleme alır ve ödeme yükümlülüğü altına girer.
Akreditif şartlarında iştira bankasının herhangi bir banka olabileceği belirtilmiyorsa, iştirayı yapacak bankanın muhakkak belirtilmesi gerekir.
Rambursman Bankası (Reimbursing Bank)
Akreditifte bir bakıma aracı görevi görerek, doğrudan taraf olmayan ödeme bankası Rambursman Bankasıdır. Akreditif ile ilgili ödemeyi yapan veya iştira eden bankayı ramburse eder. Ramburse yetkisi yine amir banka tarafından verilir.
Rambursman bankası amir banka tarafından kendisine verilen ramburse yetkisi ile amir banka adına ödeme yapar. Rambursman bankasının ödeme yapmaması sonucunda sorumluluk amir bankaya aittir.
Akreditifte aksi bir şart yoksa, rambusman bankasının her türlü faizi, komisyon ve masrafları amir banka tarafından karşılanır. Akreditifin kullanılmaz durumda olması halinde ise varsa rambursman bankasının masrafları yine amir banka tarafından karşılanır.
Görevli Banka (Nominated Bank)
Adından da anlaşılacağı üzere, akreditifin türüne göre görevlendirilmiş olan bankadır. Konusuna göre akreditifte, ödeme yapmaya, vadede ödeme yükümlülüğü altına girmeye, poliçe kabul etmeye ve iştira işlemi yapmaya yetkili bankadır.
Görevli bankanın, amir banka için yukarıda belirtilen işlemleri yapabilmesi için, görevlendirilmiş olması gereklidir. Eğer teyit bankası görevli banka olarak tayin edilmediyse, kendisine verilen belgelerin incelenmesinden veya amir bankaya gönderilmesinden sorumlu değildir. Ancak, kendisine ibraz edilen belgeleri kanunen 7 iş günü içinde incelemesi şarttır. [5]
V . Akreditif İşlemleri:
1. Alıcı ile satıcı arasında ödemenin akreditifle yapılacağını belirten bir satış sözleşmesi yapılır.
2. İthalatçı bankasına ihracatçı (lehdar) lehine akreditif açması için talimat verir.
3. Amir Banka genellikle, satıcının bulunduğu ülkedeki bir bankayla akreditifı ihbar ya da teyid etmesi için anlaşır.
4. Muhabir ya da teyid eden banka akreditifın açıldığını ihracatçıya bildirir.
5. Satıcı akreditifin açıldığını öğrenir öğrenmez, eğer belirtilen zaman içinde gerekli şartları sağlıyabilecekse, malları sevketme durumundadır.
6. Satıcı sevkiyatı yaptığını kanıtlayan belgeleri kredinin açıldığı bankaya gönderir.
7. Muhabir Banka gönderilen belgeleri kredi koşullarıyla karşılaştırdıktan sonra, gönderilen belgeler kredi şartlarına uygunsa, kredide belirtilen şartlara göre ödemede bulunur veya müzakerede bulunarak devreder ya da ciro eder.
8. Muhabir ya da teyid eden banka belgeleri amir bankaya gönderir. (Eğer muhabir banka, amir bankadan farklıysa)
9. Amir banka gönderilen belgelerin, kredi şartlannı karşılayıp karşılamadığını kontrol eder. Eğer gönderilen belgeleri yeterli bulursa;
a)Satıcı tarafından belgeler direkt olarak ona gönderilmişse ödemeyi satıcıya ya da onun için kullanılabilir fon tutan muhabir bankaya yapar.
b)Teyid eden bankaya ya da satıcıya ödemede bulunan veya poliçesini kabul eden muhabir bankaya geri ödemede bulunur.
10. Amir banka tarafından belgelerin akreditife uygunluğu tespit edildikten sonıra akreditif miktarının ödenmesi için belgeler ithalatçıya sunulur.
11. Alıcı, nakliye belgelerini malların teslimatını yapacak olan taşıyıcıya gönderir.
Akreditifi daha iyi anlamak açısından bir örnek verelim;
Yeni kurulan ihracatçı bir firma Afrika'da satış yapmaktadır. Firma Afrikalı alıcının kredi alabilirliliği ve iş hayatı hakkında son derece kısıtlı bilgiye sahip bulunmaktadır. Ayrıca alıcının ülkesindeki ithalat düzenlemeleri hükümet tarafından her an değişikliklere uğratılabilmektedir. Bu durumda satıcı firma ödemenin akreditifle yapılması ve kredinin ülkemizdeki bir banka tarafından teyid edilmesi konusunda ısrarlı olabilir. Böylece kendisini alıcının herhangi bir negatif davranışına ve politik risklere karşı garanti altına almış olur. Öte yarıdan ithalatçı malların yüklenip sevkiyatın yapılmakta olduğunu gösteren belgeleri satıcı sunmadan, ödemenin yapılmayacağını bilmenin rahatlığı içinde olacaktır. Ancak mal kalitesinin yeterliliği konusund·a, ithalatçının herhangi bir garantisi bulunmayacaktır. Çünkü bankalann yükümlülüğü, ihracatçının verdiği belgelerin akreditif koşullarıyla uygun olup olmadığını ödemeden önce saptamaktır, ilgili satış sözleşmesine uygun olup olmadığını incelemek görevi değildir.
VI . Akreditif Formu:
Akreditif Formu Örneği ve Formda Yeralan Bilgilere İlişkin Açıklamalar;[6]
| Name of Issuing bank 1 Place and Date of Issue | Number Documentary Credit 2 Date and Place of Expiry 3 | ||
| Applicant 4 | Beneficiary 5 | ||
| Advising Bank 6 | Amount 7 | ||
| Partial Transshipment 10 Shipments 9 Allowed ( ) Allowed ( ) Not Allowed ( ) Not Allowed ( ) Loading on board / dispatch / taking in charge at / from: 11 For Transportation to 12 | Credit available 8 ( ) by sight ( ) by acceptance against the documents detailed herein ( ) and beneficiary’s bill of exchange at on | ||
| Documents to be presented 13 | |||
| Documents to be presented within days after the date of issuance of the transport documents but within the validity of the credit. 14 | |||
| We hereby issue the documentary credit in your favour. It is sobjected to the ICC Uniform Customs and Practice for Documentary Credits (1993 Revision, International Chamber of Commerce, Paris, France, Publication No.500) and engages us in accordance with the terms thereof. The number and the date of the credit and the name of our bank must be quoted on drafts required. If the credit is available by negotiation, each presentation must be noted on the reverse of this advice by the bank where the credit is available. This Document Consists of signed page(s). | |||
Akreditif mektubunda yer alan bilgilere ilişkin açıklamalar:[7]
1. Amir Bankanın adı ve adresi. ( Amir Banka genellikle ithalatçının kendi bankası olup, ithalatçının talimatı üzerine akreditifi açar.)
2. Akreditifle ilgili işlemleri içeren banka referans numarası
3. Akreditif vadesi
4. Akreditifi açtıran ithalatçının adı ve adres
5. İhracatçının (lehdar) adı ve adresi
6. Akreditifi ihbar eden bankanın adı ve adresi. Bu banka genellikle ihracatçının kendi bankasıdır.
7. Akreditifin tutarı ve döviz cinsi
8. Akreditifte belirtilen ödeme ţekli
9. İhracatçının tam sipariş tutarının altında sevkiyat (kısmi sevkiyat) yapmasına izin verilip verilmediği
10. Mallann bir araçtan diğerine aktarma yapılmasına izin verilip verilmediği
11. Malların nakliye firmasına teslim edildiği yer ve bunun için verilen en son tarih
12. Malların gönderildiği yerin adı
13. Banka tarafindan ödeme yapılmadan önce ihracatçının bankasına sunması gereken belgelerin türü ve miktarına ilişkin liste
14. Akreditif vadesi içinde, nakliyeye ilişkin belgelerin verildiği tarihten itibaren diğer belirli belgelerin sunulması için verilen süre.
VII . Akreditif Çeşitleri:[8]
Kabilirücu / Dönülebilir Akreditif (Revocable L/C)
Amir banka tarafından lehdara önceden haber vermeden, iptal edilebilen veya değiştirilen akreditif çeşididir. Ancak, iptal veya değiştirme süresi akreditife konu vesaikin ibrazına kadar geçen süre olmalıdır. Eğer, akreditif vesaiki iştira, teyit veya görevli bankaya ibraz edilmiş ve herhangi bir ödeme yapılmışsa, amir banka ödeme yapan bankanın yükümlülüğünü karşılar. [9]Bütün bu koşullar altında doğal olarak bu akreditif çeşidi lehdar açısından çok tercih edilen bir akreditif çeşidi değildir. Bu tür akreditifte teyit bankası yoktur, çünkü teyit eklemek çok risklidir. Uluslararası Ticarette genellikle bu tür akreditifler kullanılmaz.
Gayrıkabilirücu / Dönülemez Akreditif (Irrevocable L/C):
Tarafların hepsinin rızası olmadan iptal edilemeyen veya şartları değiştirilemeyen akreditif çeşididir. Bu akreditifin iptali veya herhangi bir değişikliği için tarafların hepsinin onayı gerekir ve bu nedenle satıcı açısından çok güvenilir bir akreditif çeşididir. Akreditif şartlarına uygun olarak gerekli belgeler bankaya ibraz edildiğinde amir banka ödeme taahhüdü altına girerek, belirlenen şekilde ödemeyi yapar.
Akreditif metninde, akreditifin dönülebilir veya dönülemez bir akreditif olduğu belirtilmediyse, bu akreditif 500 sayılı Broşür md.6/b, c gereği dönülemez (Irrevocable) akreditif olarak kabul edilir.
Teyitsiz Akreditif (Unconfirmed L/C):
Akreditif işleminde amir banka dışında bir bankanın teyit vermeyerek ödeme taahhüdü altına girmemesi ve sadece ihracatçıya açılan akreditifi ihbar etmesi teyitsiz akreditiftir. İhbar bankası hiç bir taahhütte bulunmaz, ancak, gelen akreditifin doğruluğunu kontrol eder ve bunun dışında hiç bir risk almaz.
Teyitli olduğu hakkında hiç bir ibare bulunmayan akreditifler, teyitsiz akreditif olarak kabul edilirler.
Teyitli Akreditif (Confirmed L/C)
İhbar bankasının amir bankanın talebi üzerine akreditife teyidini eklemesi, yani amir banka dışında bir bankanın akreditife teyit eklemesi sonucu o akreditif teyitli akreditif olur. Bir bankanın akreditife teyit eklemesi demek, amir bankanın taşıdığı sorumluluğu taşıması demektir. Teyit bankası, amir banka gibi akreditif şartlarına uygun olarak ibraz edilen belgeler karşılığında ödemesi gereken miktarı öder.
Teyitli akreditif genellikle dönülemez (Gayrikabilirücu) akreditiflerdir. Dönülebilir Kabilirücu akreditifler her an dönülme riski taşıdığından bankalar böyle bir akreditife teyit eklemek istemezler.
Sessiz Teyit (Silent Confirmation)
Teyit bankası tarafından akreditifin amiri olan (Akreditifi açan) bankanın Kredibilitesinin yeterli bulunmaması halinde teyit bankasının da uygun göreceği, üçüncü bir bankanın akreditifi açan bankanın sorumluluklarına aynen kefil olması, akreditifi açan bankanın ödeme yapamaması halinde, akreditifi açan bankaya kefil olan söz konusu üçüncü bankanın akreditif tahtında ödeme yapması halidir.
Akreditif tutarının bloke edilmesi (Cash Colleteral):
Amir banka (akreditifi açan banka) akreditife teyit eklenmesi için akreditifin nakit tutarını, akreditifi teyit edecek banka nezdinde veya başka bir bankada akreditifin teyit bankası lehine bloke ettirir.
Rotatif/Döner Akreditif (Revolving L/C)
Bu akreditifler taşıdıkları şartlara göre kullanıldıkça otomatik olarak yenilenerek tekrar kullanılabilir hale gelen ve bunun için özel değişikliklerin yapılması gerekli olmadan kullanılabilen bir akreditif türüdür. Ancak söz konusu akreditif metninde Revolving Klozunun mutlak surette yer alması gereklidir. Bu tip akreditifler, ithalatçıları (amir tarafı), toplam ithalat için paranın tamamının ilk etapta kullanım zorunluluğundan kurtaran ve ihracatçı tarafa da her kısım ihracat için yeni bir akreditif açılışının beklentisi olmaksızın bu akreditif tahtında üretim yapma veya mal satın alma kolaylığı getirir.
Rotatif akreditifler meblağ veya süre ile sınırlandırılmalıdır, zira bu tür akreditifler amiri ve bankasını büyük bir sorumluluk altında bırakır.
a) Süre Açısından Sınırlı Rotatif Akreditif: Bu tipteki Rotatif Akreditiflerde, belirli devreler itibariyle lehdar tarafından akreditifin kullanılması (örnek 9 ay içerisinde ve her ay belirli bir miktarda yükleme yapılarak akreditifin lehdar tarafından kullanılması) halinde akreditif yenilenmektedir.
Söz konusu akreditifler,
· Birikimli (Cumulative)
· Birikimsiz (Non-Cumulative)
olarak açılabilir.
BİRİKİMLİ (CUMULATIVE) ROTATIF AKREDİTİF: Belirlenen bir dönem içerisinde kullanılmayan akreditif tutarı müteakkip dönemdeki akreditif tutarına ilave edilerek kullanılan akreditif tipidir.
BİRİKİMSİZ (NON-CUMULATIVE) ROTATİF AKREDİTİF: Belirlenen dönem içerisinde kullanılmayan akreditif tutarı iptal edilerek, kullanılmayan dönem tutarları kadar eksik olarak kullanılan akreditif tipidir.
b) Meblağ Açısından Sınırlı Rotatif Akreditif: Akreditif tutarında ve akreditif vadesi içerisinde yapılacak her yükleme ile akreditifte ödenecek tutar lehdarın emrine amade tutularak, akreditif kullandırılacak maksimum tutar belirlenir.
Karşılıklı (Back-to Back) Akreditifler:
Bu tür akreditifler genellikle transit ticarette ve ihracatçının malları üreten firmadan başka bir firma olması halinde kullanılır. Birbirinden bağımsız iki ayrı akreditif işleminden oluşur ve ilk akreditif lehdarının, ikinci akreditifin amiri olduğu işlem türüdür. Genellikle bu tür işlemlerde ihracatçı, bir aracı veya mümessil firma olabilir. İthalatçı, ihracatçıdan talep ettiği belgelerin aynılarını üretici firmadan talep eder ve bu işlem, ihracatçı (aracı) ile imalatçı firmanın ayrı ayrı ülkelerde olduğu hallerde kullanılır. Lehdar firma, adına gelen ihracat akreditifini teminat göstermek suretiyle malların satıcısı veya imalatçısı lehine aynı özellikleri taşıyan bir akreditif açılmasını talep edebilir. Ancak, bankalar hiçbir zaman bu tür talepleri kabul etmezler, zira ihracatçının adına gelen akreditifin kullanımı diğer akreditifin işlerliğine bağımlıdır.
Devredilebilir (Transferable) Akreditifler:
Bu tür akreditiflerin metninde 'Devredilebilir' ibaresinin açıkça yer alması gerekir. Akreditifin lehdarı, kendine tanınan hak ve yükümlülükleri [10] aksine bir hüküm olmadığı durumlarda bir veya birkaç lehdara olmak üzere bir kez devredebilir. İkinci lehdar veya lehdarların talepleri doğrultusunda kendilerine devredilmiş bulunan akreditif, üçüncü lehdar veya lehdarlara devredilemez. Ancak ikinci lehdar yada lehdarların talepleri çerçevesinde akreditifin ilk lehdarına devri mümkün bulunmaktadır. ICC 500'ün 48/h maddesinde yer alan hükümler dışında, akreditif orijinalinde belirtilen şartlarda devredilebilir;
* Akreditifin tutarı ve malların birim fiyatları azaltılabilir,
* Akreditifte yer alan vade tarihleri kısaltılabilir.
* Sigorta oranları arttırılabilir.
İlk lehdar, ikinci lehdarın kendisine devredilen akreditif tahtında bankaya sunduğu vesaik içerisindeki faturayı akreditif şartları çerçevesinde kendi faturası ve poliçesi ile değiştiribilir. Konuyla ilgili olarak ilk lehdarın fatura ve poliçesinin uygun bir süre içerisinde bankaya ulaşmaması durumunda, bankanın ikinci lehdarın ibraz ettiği vesaiki amir bankaya gönderme hakkı bulunmaktadır. [11]
Red Clause Akreditifler
Bu tür akreditifler, akreditifin lehdarı (ihracatçıya), mal temini, navlun, ambalaj v.b.masraflarını karşılamak amacıyla, herhangi bir yükleme yapılmadan ve bankaya vesaik ibraz edilmeden akreditifte öngörüldüğü şekliyle akreditif tutarının tamamının veya belirli bir kısmının peşin olarak lehdara ödenmesine imkan veren akreditiflerdir. İhracatçı (lehdarın) lehine gelen red-clause akreditiften yapacağı, kullanımlar karşılığında akreditif metninde;
* Ödemenin kendisinden bir taahhütname alınması kaydıyla veya
* Peşin ödenecek kısım için banka garantisi veya teminat mektubu düzenlenmesi kaydıyla yapılacağı yönünde maddeler yer alabilir.
Red-Clause akreditif tahtında ibraz edilen vesaik karşılığında ihracatçıya (lehdara) peşin ödeme yapılan kısım mahsup edilmek suretiyle (Akreditifin tamamı peşin olarak ödenmiş ise herhangi bir ödeme yapılmaksızın vesaik akreditif amirine gönderilecektir.) ödeme yapılacak ve ibrazı yapılmış olan vesaik muhabir bankaya gönderilecektir. İhracatçı firmaya peşin olarak ödenen tutar; ihracatçının akreditif ile talep edilen ihracatı ve yüklemeyi yerine getirememesi halinde faizi ile birlikte geri ödeneceği tabiidir. Bu durumda, faiz oranı akreditif metninde dercedilmelidir.
Green-Clause Akreditifler
Yukarıda açıklanan red-clause akreditiflerde ithalatçılar, peşin ödenen kısmı teminat altına aldırmamışlarsa, önemli ölçüde riske girerler ve bu risklerinin en az düzeye indirgenebilmesini teminen Green-Clause akreditifler açılır. Green-Clause akreditiflerde, ihracatçı (lehdar) firmalara; mallarını ithalatçı tarafa göndermeden önce akreditiften tahsilat yapılmasına imkan tanınır. Green-Clause akreditif tahtında, yüklemesi yapılmış olan malların mülkiyetini aracı bankaya (Genel olarak akreditifin açıldığı banka olabilmektedir) devreden ambarlamayı yapan firma tarafından tanzim edilen, ambar teslim makbuzları ile depolanan malların tutarı belirlenir ve ihracatçının bu makbuzları ibraz ederek Green-Clause akreditiften kullanım yapabilirler.
Green Clause Akreditifin işleyişini şu şekilde özetleyebiliriz. İhracatçı hazırladığı bir kısım mallarını üçüncü şahıs (Bu akreditifi ihbar eden banka olabilir.) ambarına depolayarak, malların mülkiyetini bankaya devredebileceği ambar teslim makbuzunu alarak, söz konusu teslim makbuzunu bankaya ibraz ederek toplam depoladığı malların green-clause akreditifte belirlenen oranda, tahsilat yapar. Bu tip akreditiflerde malların mülkiyeti bankaya verildiğinden, ithalatçı güvence altına alınmış olur. Ayrıca ihracatçı da düşük maliyetli fon kaynağından yararlanmış olur.
Clean (Temiz) Akreditifler
Bu tip akreditifler genellikle mal alımı için değil, belirli bir amaca yönelik ödemelerin gerçekleştirilmesi için çok fazla detaylı vesaik ibrazı istenmeyen ödeme, garanti işlevleri itibariyle ve dönülebilir, dönülemez olmaları itibariyle iki şekilde de kullanılabilen türde akreditiflerdir. Ödeme amacıyla kullanılan clean (temiz) akreditifler ile amir tarafın lehdara yapacağı periyodik ödemeler için kullanılabilir. Garanti amacıyla kullanılacak olan clean (temiz) akreditiflerde ise amirin lehdara taahhüt ettiği hizmeti (taahhüdünü) yerine getirememesi halinde akreditifte istenen belge/belgelerin ibrazı ile kullanılır. Söz konusu akreditiflerin ICC 500'e tabi olması gerekir. Bu tip akreditiflere örnek olarak: Amirin yurdışında bulunan çalışanlarına maaş ödemesi yapmak için, senet ödemeleri için açtıracağı akreditifleri verebiliriz.
Stand-by Akreditifler (Garanti Akreditifleri)
Bu tip akreditifler Teminat mektubu hükmünde olup, diğer akreditiflerden en önemli farkları; belirli bir hizmetin yerine getirilememesi halinde ödeme taahhüdü içermeleridir .Diğer akreditiflerde belirtilen taahhüdün yerine getirilmesi halinde lehdara ödeme yapılacaktır. (Örneğin: X malına ilişkin evrakların akreditif metninde istenen koşullarda aracı bankaya ibrazı halinde akreditif tahtında ödeme yapılacağı hususu akreditif metninde garanti altına alınmıştır.)
Stand-by akreditifler Teminat Mektupları ve Garantilere alternatif Başka bir ifadeyle, stand-by akreditifte, ödeme bir taahhüdün yerine getilmediğini tevsik eder nitelikteki vesaikin ibrazı halinde yapılmaktadır. Teminat mektubu ve garantilerde bir taahhüdün yerine getirilememesi halinde kayıtsız şartsız ilk talepte ödeme yapılmakta, stand-by akreditiflerde ise ödeme taahhüdün yerine getirilmediğini gösteren belgeler karşılığı gerçekleştirilmektedir. Ayrıca olarak geliştirilmiş uygulamada geniş yer bulan şarta bağlı teminat mektubu/garanti olarak nitelendirilebilen türde işlemlerdir.
Stand-by akreditifler şekil şartları ve ICC 500 kapsamında açılmaları dolayısıyla diğer tip akreditiflere benzemekle birlikte işlevi açısından, diğerlerinden farklılık arz etmektedir. Stand-by akreditifler Teminat Mektubu veya Banka Garantisi özelliklerinden dolayı ve ayrıca, ABD yasalarına göre Bankaların Teminat mektubu/Banka garantisi kabul etmeleri ve düzenlemeleri yasaklandığından dolayı, bankalar Stand-by akreditifleri hayata geçirerek, teminat mektubu ve garanti kullanımını bu şekilde yönlendirmişlerdir.
Kullandırılış şekli itibariyle akreditifler
a) Vesaik ibrazında ödemeli (sight payment),
b) Poliçe kabullü (Acceptance),
c) İştira (Negotiation),
d) Belirlenen bir vadede ödeme (Deferred payment),
e) Peşin Ödemeli (Red-Clause Akreditifler)
şeklinde maddelenebilir.
A . Vesaik ibrazında ödenecek akreditifler (Görüldüğünde Ödemeli L/C) Sight/payment L/C
Akreditif şartlarında talep edilen uygun belgelerin, akreditifin süresi içerisinde, akreditifte öngörülen ödeme yerine göre teyit bankası veya amir banka nezdinde ödemeli olmasına göre değişen (Vesaikin uygun bulunması halinde ibraz edildiğinde) ödemenin yapıldığı akreditiflerdir.
B . Poliçe kabullü (Kabul kredili akreditifler) Acceptance L/C:
Akreditif şartları arasında, akreditif tahtında talep edilen belgelere ilaveten lehdarın çektiği poliçe/poliçeler'in kabulünü öngören maddelerin yer aldığı akreditif türüdür. Kabul kredili akreditiflerde, poliçe kabul edilmesi veya aval verilmesi halinde, akreditif ile doğan taahhüdün kaynağı poliçeye dönüşmektedir.
C . İştira (Negotiation) Negotiable L/C :
Akreditif şartlarında, iştira yetkisi verilmiş olan banka ,kendisine ibraz edilen vesaikin akreditif şartlarına uygunluğunu tespit ettikten sonra -lehdarın çektiği poliçe/poliçeleri veya- ibraz edilen belgelerin satın almak suretiyle ödeme yapar. İştiraya yetkili bankalar,akreditif metninde mutlaka belirtilmektedir. Örn; Restricted negotiable L/C (Sınırlı iştira edilebilir nitelikli akred.), Freely negotiable L/C (Serbestçe iştira edilebilir akreditif). Freely negotiable ifadesini taşıyan akreditifler herhangi bir banka gişesinde serbestçe kullanılabilir ve teyit veren bankanın vesaik üzerinde kontrolü kalmaz.
D . Vesaikin ibraz süresinden veya yükleme tarihinden itibaren belirlenen bir vadededen sonra ödemeli akreditifler (Deferred L/C):
Bu tip akreditiflerde satıcı(lehdar) amire (ithalatçı) mal bedelinin ödenmesinde belgelerin ibrazından itibaren veya yükleme vesaikinin tarihinden itibaren veya taraflar arasında belirlenen bir vadede ödeme yapılması öngörülen akreditiflerdir. Lehdar yükleme vesaikini görevli/teyit bankasına ibraz eder, vesaik incelenir, akreditif şartlarına uygun bulunması halinde amir bankaya gönderilir ve ödeme vadede gerçekleştirilir.
E . Peşin Ödemeye imkan veren akreditifler (Red-Clause akreditifler):
Bu tip akreditiflerde, akreditif tutarının tamamının veya bir kısmının (Belirli bir yüzdesinin), akreditifte talep edilen belgelerin ibrazından önce lehdara peşinen (avans olarak) ödenmesi öngörülür. Bu akreditif türünde tarafların (amir/lehdar) biribirlerini çok iyi tanımadıkları hallerde peşin ödenecek kısım için lehdar'dan peşin ödemeyi garanti edecek bir Teminat Mektubu talep edilebilir ve bu husus Red-Clause akreditif metninin şartları arasında yer alır. Böyle bir Teminat Mektubu talep ediliyorsa, söz konusu Teminat Mektubu düzenlenmeden L/C operatif hale gelmez.
VIII . Akreditif İşlemlerinde Genel Kurallar ve Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar:
Alıcı
· Amir bankaya talimatlannı aşırı detaydan uzak bir açıklıkla vermeli ve talimatları kesinlik taşımalıdır. Öyleki, banka ithalatçının ne istediğini tahmin etmek durumunda kalmamalıdır.
· Açılan kredinin amacı alımın bedelini ödemektir. Kredi şartları ve istenen belgeler satış kontratı ile uyum içinde olmalıdır.
· Sevkiyattan önce veya sevkiyat sırasındaki mallann her türlü incelenmesi belgelendirilmelidir. Bu tür belgelerin çıkış mercileri önceden kredi anlaşmalarında mutlaka belirtilmelidir.
· Akreditif satıcının sağlıyamayacağı belgeleri zorunlu kılmamalıdır ve satıcının yerine getiremiyeceği koşullan öne sürmemelidir.
Satıcı
· Akreditifte belirtilen meblağın kullanımına kadar geçen sürede satıcı boş durmamalı gerekli gördüğü değişiklikleri anında iletmelidir.
· Satıcı akreditifde belirlenen süreyi ve koşulları karşılıyabileceğinden emin olmalıdır.
· İhracatçı akreditifte belirtilen belgeleri zamanındá şartlara uygun olarak ibraz etmelidir. Belgeleri mümkün olduğu kadar çabuk şekilde akreditifin geçerlilik süresi içinde bankaya ibraz etmelidir.
· Belgeleri bankaya ibrazında akreditifte belirtilen koşullara göre gerek zaman gerekse belgelerin nitelikleri açısından uygunsuz bir durum ortaya çıkarsa, bankanıin belgeleri kabul etmemekle yükümlü olduğunu ihracatçı unutmamalıdır.
Akreditif işlemlerinde yukarıdakilere ek olarak dikkat edilmesi gereken en önemli noktaları aşağıdaki gibi maddeleyebiliriz:
1. İthalatçı ile ihracatçı arasında sözleşme yapıldığı zaman, ihracatçının tam olarak ithalatçı tarafından ne tür belgeler istendiğini bilmesi gerekmektedir. Daha sonra ihracatçı akreditif koşullannı yerine getirebilmek için akreditif vadesinin yeterli olduğundan emin olmalıdır.
2. İhracatçı, ithalatçı ile olan tüm işlemlerinde adının ve adresinin doğru bir şekilde yazıldığından emin olmalıdır. Akreditif ihracatçıya ihbar edilmediğinde ihracatçı akreditifte ve sunacağı belgelerde isminin doğru olup olmadığını kontrol etmelidir.
3. Alıcının kısmi sevkiyatı kabul edip etmediği konusu ihracatçı tarafından anlaşılır olmalıdır: Eğer kısmi sevkiyat kabul ediliyor ise teslim tarihinde bir problem çıksa bile bu durum akreditifin geçerliliğini etkilemeyecektir.
4. İhracatçının sözleşme tamamlanmadan önce, malları nasıl yükleyeceğini bilmesi gerekmektedir. Genellikle yüklemelerde aktarma işlemi yapılabilmektedir. Bazen önceden geminin aktarma yapıp yapmayacağını bilmek mümkün olmayabilmektedir. Bu gibi durumlar için akreditifin aktarma işlemine izin vermesi faydalı görülmektedir.
5. Akreditifte malların gönderildiği nokta ve gönderme tarihi, ihracatçı ile ithalatçının akreditif koşullan üzerinde anlaştıkları gibi olmalıdır.
6. İhracatçı, ithalatçının hangi belgeleri istediği konusunda emin olmalıdır. İstenilen belgelere göre, mallan yüklemeye hazırlarken, ekstra maliyetler ve gecikmeler olabilmektedir.
7. İhracatçı akreditif kendisine ihbar edildiği zaman tüm detaylan kontrol etmelidir. Aynı zamanda istenilen belgelerin hazırlanabilmesi için yeterli zamanın olup olmadığının ihracatçı tarafından kontrol edilmesi gerekmektedir.
IX . Akreditifte İstenen Belgeler:
Akreditifte istenen belgeler ülkelere, firmalara ve malın cinsine göre değişse de genellikle aşağıdaki belgelerden oluşmaktadır.
Ticari fatura (Commercial invoice)
İhracatçı tarafından ithalatçıya verilmek üzere düzenlenen ve tasdik olunarak üzerinde malın birim fiyatını, toplam fiyatını, miktannı, ağırlığını; özelliklerini, satıcının adı ve adresini, alıcının adı ve adresini, borcun ödeme şeklini, satış şartları ile yükleme ve boşaltma yerini gösteren belgedir. İhracatçının hazırlayacağı ticari fatura ithalatçı ülkenin mevzuatına uygun olmalıdır.
Poliçe (The bill of exchange)
Poliçe, ihracatçı tarafından hazırlanan ve imzalanan bir belge olup, ithalatçının belirli bir meblağı (ihracat tutarını) yine belirli bir süre sonunda ihracatçıya ödemesini öngören bir belgedir. Poliçe, ihracatçıya ödemenin yapılacağına dair bir güvence oluţturmamakla birlikte akreditife ek olarak düzenlenen bir belgedir.
Menşe Şahadetnamesi (Certificate of origin)
İhracatçı ve onun temsilcisi tarafından hazırlanan ve bağh bulunduğu Ticaret Odası tarafından tasdik edilen malın menşeini gösteren belgedir.
Konşimento (Bill of lading)
Konşimento, nakliye araçları yola çıkmadan önce ihracatçının vereceği yükleme rotasına göre nakliyeci tarafından düzenlenen malların teslim alındığını ve kararlaştırılan yere kadar taşınıp ithalatçıya teslim edileceğini gösteren belgedir.
Kalite kontrol belgesi (Certificate of inspection)
İthalatçılar genelde aldıklan malların belli standartlará uygun olduğundan emin olmak için kalite kontrol belgesi isterler. İki taraf kalite kontrol işlemiyle kimin ilgileneceği ve masraflan kimin karşılayacağı hususunda önceden anlaşmaya varmalıdır.
Sigorta poliçesi (Insurance certificate)
İthalatçıya gönderilen malların yolculuk sırasında kayba veya hasara uğrama tehlikesine karşı sigorta edildiğini gösterir.
ATR-l, ATR-3 ve EURO1 Dolaşım belgeleri
ATR belgesi, Avrupa Birliğine üye ülkelere yapılan ihracatta istenmektedir. EFTA ülkeleri ile Türkiye arasında yapılan Serbest Ticaret Anlaşması gereği, bu ülkelere yapılan ihracatta EUROl Belgesi istenmektedir.
Sağlık sertifikası
Sözkonusu malın cinsine göre sağlık koşullarına uygun olup olmadığını gösteren belgedir.
Çeki listesi
Bazı durumlarda, ithalatçı firma tarafından istenebilir. Çeki listesi, hangi taşıta ne kadar mal yüklendiğini, birim paket veya çuvalın ağırlığını gösterir.
X . Akreditif İşlemlerinin Maliyeti:
Bütün vesaikli krediler, maliyet tesbiti açısından çeşitli dilimlere ayrılırlar; Akreditif açılması, ihbarı, teyid edilmesi, düzeltilmesi, ödeme yapılması, poliçelerin kabulü, ciro edilmesi gibi, bütün bu farklı dilimler için bankaların aldıkları komisyon değişmektedir. Aynca bankalar komisyon bedelini belirlerken, tarafların ticari güvenirliliği ve bulundukları ülkelerin finans piyasasındaki yeri gibi kriterleri değerlendirirler.
XI . Akreditif İşlemlerinde Uygulanan Kurallar:
Uluslararası Ticaret Odası, "Vesikalı Krediler Hakkındaki Yeknesak Teamüller ve Uygulamalar" broşürünü gözden geçirerek 1993 yılında yeniden yayınlamıştır. (Uniform Custom and Practise For Documentary Credits/U.C.P. No: 500). Bu yayın uluslararası kabul görmektedir. Temelde yasal bir yaptırımı yoksa da, akreditifli işlemlerde aşağı yukarı her ülke bu kuralları uygulamaktadır. Öyleki, ulusal hukuka bırakılan anlaşmazlıklarda dahi, yargıçlar U.C.P'yi dikkate almaktadırlar. Türk mevzuatında ise Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar ve buna ilişkin yürürlüğe konulan Tebliğ Hükümleri, ihracat bedellerinin yurda getirilmesinde kullanılan ödeme şekillerine işikin düzenlemelerdir.