Bir pazarlama yöneticisinin tam anlamıyla bir eksper olmasına belki gerek yoktur, ancak teknolojik değişikliklerden, özellikle de elektronik alanındaki son gelişmelerden haberdar olması şarttır. Bilgisayarların hayatın bir parçası haline gelmesiyle bilgi toplama ve haberleşmede yeni boyutlar ortaya çıktı; bu da pazarlama konusuna büyük değişiklikler getirdi. Konunun önemi okul çağındaki çocukların dahi artık bilgisayar kullanımına geçmesiyle ortaya çıkıyor. Aslında daha geniş çaplı, ancak daha az öne çıkan çok önemli değişiklikler de pazarlama üst düzey yöneticilerinin gözünden kaçmamalıdır.

Öncelikle, ucuz ve küçük bilgisayarların gelişimi, üretici ve satıcılara bilgileri kolayca toplama, stok hareketlerini, kâr programlarını, tüketimdeki, satıştaki değişiklikleri kolayca ve doğru şekilde değerlendirme olanağı sağladı. Kayıtlar otomatik olarak tutulmaya başlandı. Örneğin, bir malın etiketinin gerekli bilgileri vermesi için bir bilgisayar programı yapılabilir.

Bu tür gelişmeler sonunda, satıcı ve üreticinin rolleri biraz değişti. Satıcının işlevi, uzaktan girişli el mikrotermaliyle kolaylaşmaya başladı diyebiliriz. Bu, normal bir telefonla, şirketinizin bilgisayarına ulaşabileceğiniz bir cep makinesidir. Satıcı, müşterisiyle konuşurken, mallarının son durumunu gözden geçirebilir ve satış gerçekleştikten sonra, siparişi doğrudan kayıtlara girebilir. Böylece, siparişin ulaşması için geleneksel posta gecikmeleriyle uğraşmak zorunda kalınmaz. Daha da geliştirilmiş bir sistemi kullanabilir. Bu sistem sayesinde merkezdeki yönetici, bölgedeki tüm çalışmaları bir arada incelemek ve değerlendirmek olanağını kazanır; satış elemanlarının raporlarını anında alabilir. Aynı şekilde başka bir kapalı T.V. sistemiyle, ev hanımlarına ulaşılabilir; marketlerin, satış bayilerinin olanakları ve hizmetleri sunulabilir. Bu, geleneksel tanıtım ve reklam olayının da sonu olabilir.

Pazar araştırma analizleri, satış tahminleri, satış planları ve kontrol sistemleri ve pazarlamanın diğer dalları, bu ucuz ve güçlü elektronik aletlerin bilgi toplama, işlem yapma ve haberleşme olanaklarını sonuna kadar kullanır. Belki de, bu teknolojinin en çok kullanıldığı alan işletmeciliktir denilebilir. Bugün, beş yıl önce yapılamayan işlemlerin yapılması çok kolaydır.

Bir çok organizasyon, artık haberleşmelerini çok daha kolaylaştırmış ve maliyet etkinliğinin artmasını sağlamıştır. Hatta artık anında pazarlama çağı başlamıştır. Telefonla alım satım işlemleri yaygınlaşmıştır. Bir bankayı ele alırsak, müşterilerine bir hizmet sunmak istediğinde, o hizmetin hedef kitlesi çok rahat bir şekilde kayıtlardan bulunabilecektir.

Yönetimler doğru soruları sorabilirlerse; teknoloji, bu sorulara pekçok cevap verebilecek duruma ulaşmıştır. Bu durumda bir pazarlama

yöneticisi her türlü gelişmeyi kendi şirketine uygulamak ve fırsatları kaçırmamak için çok dikkatli olmalı; geniş çaplı araştırmalar yapmalıdır.

Korkulan ya da çekinilen bir konu da, elektronik aletlerin gelişimiyle insan gücüne duyulan ihtiyacın azalacağı ve yöneticilere dahi iş kalmayacağı düşüncesidir. Ancak, gerçekte makinelerin yaptığı iş rutin yazı işleri, bazı şirket işlemleri ve hayatı hızlandırma, kolaylaştırma işidir. Elektronik haberleşme, satıcıların direktif alırken vakit kaybetmemelerini ve yaratıcı özelliklerini geliştirmek için daha çok zaman harcamalarına olanak sağlar.

Elektronik devrimi, pozitif ve tarafsız olarak bu gelişimleri tanımlayacak ve kullanacak olan pazarlama grupları için çok cazip fırsatlar sunmaktadır. Hangi sebeple olursa olsun bu gelişmeleri görmezden gelen, fırsatları değerlendiremeyen şirketleri ciddi bunalımlar, maliyet ve kâr dengelerinde sarsıntılar beklemektedir.[1]

Pazarlamayı etkileyen makro ve mikro çevre faktörleri;

İşletmeler kendilerini direkt veya dolaylı olarak etkileyen dış çevre etkenlerini iyi tanımalı, analiz etmeli ve sürekli olarak izlemelidirler. Hernekadar dış çevresel faktörler çoğu zaman pazarlama yöneticisinin kontrolü dışındaysa da, pazarlama planları, politikaları ve stratejilerinin geliştirilmesinde pazarlama karması unsurları denilen kontrol edilebilir değişkenlerle birlikte bunların da gözönünde bulundurulması gerekir.

Çevredeki değişmeler bir taraftan işletme için yeni fırsatlar yaratılabileceği gibi, bir takım fırsatları da ortadan kaldırılabilir. İşletmenin pazarlama dış çevresi çok dinamik olup, her zaman değişim içindedir. Bu değişmeler hızlı veya yavaş olabilir. Etkileri de çoğu zaman belirsizlikleri, dolayısıyla riski arttırır. Geleceği önceden bilmek imkânı yok ise de, pazarlama yöneticisi “gelecekte nelerin olacağını” tahmin etme yoluna gidebilir. Çevresel değişmeleri iyi anlayıp, doğru değerlendiren yönetici pazarlama başarısı gösterirken; bunları iyi izlemeyen, ya da yanlış değerlendiren yönetici, işletmesini pazarlama fırsatlarının avantajlarından yoksun bırakır; hatta bazen yok olup gitmesine yol açar.

Çevresel faktörlerin etkili bir şekilde izlenerek değişme ve gelişmelerin doğru değerlendirilmesi için direkt olarak gözlemler ve pazarlama araştırması yanında; iş hayatıyla, ticaretle, hükümet kararları ve yasalarla ilgili yayınların takip edilmesi gerekir. Bu yollarda toplanan bilgileri değerlendirme ve yorumlama yoluyla çevresel analiz yapılır. Pazarlama yöneticisi toplanan bilginin doğruluğunu değerlendirir; verilerdeki eksiklik veya tutarsızlıkları gözönünde bulundurur ve böylece çevresel gelişmeleri ve geleceği tahmin etmeye; çevresel değişmelerin işletme için yaratacağı tehlikelerle fırsatları belirlemeye çalışır. Mevcut pazarlama performansını değerlendirme ve geleceğe dönük pazarlama stratejilerini geliştirme yoluna gider.

Bir çevresel etkiye ne şekilde tepki gösterilmesi gerektiği konusuna “pasif ve işletmenin yeni duruma adapte edilmesini temel alan yaklaşım mı? Yoksa etkiyi ortadan kaldırıcı çabayı temel alan yaklaşım mı daha uygundur?” diye bakılırsa, genel bir doğru yaklaşım olmadığı çeşitli faktörlere bağlı olarak bazı durumlarda birinci; bazı durumlarda ise ikinci yaklaşımın daha uygun olduğu söylenebilir. Esasen her zaman yöneticinin alternatifi de olmayabilir ve durumu veri olarak kabul edip, işletmeyi buna adapte etme, izlenecek tek yol olarak ortaya çıkabilir.[2]

Her işletmenin pazarlama sistemini büyük ölçüde etkileyen, daha genel nitelikli makro çevre faktörleri altı grupta ele alınır.

1-Demografik Çevre 2-Ekonomik Çevre 3-Sosyal ve Kültürel Çevre

4-Politik ve Hukuki Çevre 5-Rekabet 6-Teknoloji

Makro Çevrede Teknolojik Değişim ve Gelişmeler;

Ekonomik gücün dinamosu teknolojidir. Teknolojiyi elinde bulunduranların işletmelerde istihdam edilmeleri işletmeyi olumlu bir şekilde etkileyecektir. İşletmenin teknolojiye, teknolojinin işletmeye pazarlama sürecindeki etkileri karşılıklı olmalıdır. Bu karşılıklı etkileşimde her zaman teknoloji bir itici güç olmuştur. Bu itibarla teknoloji üretemeyen ülkelerin işletmecilik konusunda istenilen düzeye gelmeleri imkânsızdır. İthal teknoloji ancak makyaj görevini yapmaktadır.[3]

Teknolojik yenilikler, buluşlar vb tüketici davranışlarını, yaşam stillerini, satın alma davranışlarını ve firmaları olumlu-olumsuz yönlerden etkiler.[4] Özellikle ikinci dünya savaşı sonrası dönemdeki teknolojik gelişmeler çok büyük boyutlara ulaşmıştır. Bu gelişmenin pazarlama üzerindeki etkisi, tüketicilerin yaşam biçimiyle, harcama modellerinin değişmesine, ulaşım ve haberleşme sistemlerinin günlük yaşama olan büyük etkisine dayanmaktadır. Pazarlama yöneticisi bu gelişmeleri iyi izlemek zorundadır. Öte yandan, pazarlama da teknolojiyi etkilemektedir. Zira, yenilikler, yeni mamul ve teknolojiler de pazarlanmaya muhtaçtır. Yeniliği bulmak yada yeni bir mamulü üretmek yeterli olmayıp, bunu tüketici isteklerine uydurmak ve tüketiciye benimsetmek gerekir. Söz konusu etki, mühendislik ve üretim açısından başarılı olan sayısız mamulün, ticari açıdan başarısızlıkla karşılanmasında varlığını kesin olarak kanıtlamaktadır. Bu yüzden, yeni mamul geliştirmenin daha iyi fikir toplama aşamasında, potansiyel pazarı, büyüklüğü, kompozisyonu ve tüketici istekleri yönünden belirlemek gerekir.[5]

Teknolojik gelişmeler birçok ürünleri hızla demode etmektedir. Örneğin; 1990’lı yıllara gelindiğinde en popüler yemek pişirme aracı konumunda olan çelik tencerenin tarihçesi, teldolaptan derin dondurucuya giden yolda olduğu gibi, toprak, taş, ağaç kaplardan, kalaylı bakır kaplara, emaye, cam ve alüminyuma kadar uzanmaktadır. Pazarlama yenilik ve buluşların yayılmasında önemli rol oynar. Öte yandan teknoloji “yaratıcı yok etme” denilen olguya da yol açar. Örneğin; transistörler vakum tür endüstrisine, fotokopi aygıtları ve otokopi’ li (kendinden karbonlu) kağıt üretimi karbon kağıdı endüstrisine, kasetler plak endüstrisine, video ise sinema endüstrisine darbe vurmaya başlamıştır. Ancak son zamanlarda doyuma ulaşan ülkelerde sinema biraz da görüntü, ses düzeni, koltuk rahatlığı, küçük salon, eksiksiz servisler, bilgisayarlı gişeleri ve gelişen film çekim teknikleri bakımından alınan önlemler sayesinde yeniden popüler olmaya başlamıştır. (Pyramid, Hillside, Parlıament Cinema Club, Movenpick, Etiler Akmerkez). Pazarlama yöneticileri teknolojideki değişiklikleri,

buluşları ve bunlarla ilgili teşvik ve yasal kısıtlamaları yakından izlemelidirler. Yenilikler ve yeni buluşlar, bir firmayı iflasa kadar

götürebileceği gibi ona yeni ufuklar da açabilir. Bu bakımdan firmalarda araştırma geliştirme departmanlarının önemi büyüktür. Bazı firmalar pahalılığı nedeniyle büyük araştırmalar yerine, küçük ürün değişiklikleri ve taklitlerle idare etmeye çalışmaktadırlar. Öte yandan, teknik ve teknolojik yönden ürünler karmaşıklaştıkça bunların halk sağlık ve güvenliği açısından denetimleri de gündeme gelmektedir. Bu nedenle yeni ürün geliştirmede yasal kısıtlamaların dikkate alınması gerekmektedir.⁵

Bu konudaki ilginç gelişmelerden biri ses kayıt ve çalma araçlarındaki gelişmedir. Örneğin; taş plak, plastik plak, 45’lik ve uzun çalarlar, teyp bandı, kaset teyp, CD, CD-rom, dijital od yo teyp kaset ve video disk. Ancak, Philips ses kalitesi yüksek dijital kaset(Digital audio tape-DAT), Sony de kayıt yapabilen mini disk geliştirmişlerdir(1992). Türkiye’de Raks firması CD üretimine geçmişken DAT çıkmıştır. Ancak, bu durum Raks’ ın yeni pazarlara açılmasını, ürün karmasında değişiklik yapmasını ve teknoloji de geri kalmamasını gerektirmektedir. Sprey/sinek savarlar yapılmıştır ama teneke yerine plastiği yapılmış basit pompalar hâlâ kullanılmaktadır. Terziler Odası’nın yakındığı gibi konfeksiyon teknolojisi, klasik terziciliği büyük ölçüde öldürmüştür. En son üç boyutlu ve HD duvara pano gibi asılabilen net görüntü veren televizyonlar eski TV’leri ikame etmeye hazırlanmaktadır(1996). Bilgisayarlı saç ve makyaj tasarımı sistemi de teknolojinin pazarlamaya etkisini gösteren ilginç örneklerden biridir. ABD’nin California eyaletinde Styles On Video(SOV) merkezinde geliştirilen bilgisayar video teknolojisiyle, kadın-erkek isteyen herkes, yüzlerce değişik saç modeli ve rengiyle nasıl değişebileceklerini önceden görebilmektedir. Bu sistemin Türkiye için ana bayilik hakkını Modern Arts şirketi almış olup, İstanbul, Ankara ve İzmir’de otuz şube açmaya karar verdiklerini duyurmuştur(1994). ABD’de aynı şeyi giysiler için de yapmaktadırlar. POS, INTERNET, elektronik alışveriş, kartlı çalışan elektronik elektrik sayaçlarının devreye girmesi de önemli teknolojik gelişmelerdendir. MKE ELSA AŞ ile, ODTÜ de TÜBİTAK ile dünyada uygulanan bu sayaç sistemini üretmeye başlamışlardır. Elektronik sayaç enerji bedelinin abone veri tabanındaki abonelere, kredi olarak kart belleğine işlenmektedir. Telefon kartı gibi bellek kartıyla TEK’e enerji bedelini peşin tahsil, tüketiciye de ödeme kolaylığı, yanlış okuma ve faturalaşmadan kurtulma tüketimin düşük olduğu dönemlerde ucuz enerji kullanma kolaylığı getirmektedir. TEK’in kartlı elektrik sayacıyla tüketiciler önceden kullanacakları kadar elektriği satın alma olanağına da kavuşmaktadırlar(1994).[6]

PTT’nin iletişim teknolojilerinde aldığı mesafe, Türksat uydusu,elektronik posta, videotext, kablo TV alt yapısı;kablosuz teknoloji(cep telefonları ve çağrı aygıtları, otomatik görüntülü telefon

şebekesi, kartlı telefonlar), sesli mektup hizmetleri, database ve tele marketing’ in hızlanması, perakende alış-veriş kanallarında yenilikler, evden alış-veriş, spot satışlar, yeni kanallarda reklam verme ve reklamlara maruz kalma, evde multimedya TV monitörü, görüntü donduran ekran, ses ve görüntü kayıt eden CD çalar, uzaktan kumandalı

faks ve video önemli teknolojik gelişme örnekleridir.Yeni çıkan cep telefonları alanında da,Sony’ nin Betamax’ ı ile JVC’ nin VHS’ si arasında, sonunda Sony’ nin kaybederek Betamax yanında VHS’ de üretmek zorunda kaldığı, 1980’lerdeki video kaydedici ve oynatıcı aygıtlar için standart format belirleme yarışında olduğu gibi, iki sistem arasında rekabet söz konusu olmuştur; GSM(Global Sistem for Mobile Communications)sabit noktalara bağımlı kalmaksızın hareketli(mobil)olarak fiber optik yer altı kabloları ve aktarma işlemini gerçekleştiren yer istasyonları aracılığıyla dünyada en gelişmiş, dijital sistemle çalışan iletişim teknolojisidir.Karşı sistem, NMT 450(İskandinav Sistemi) Hücresel Mobil Telefon Sistemi analog sistemidir.(Turkcell SŞ’nin Ericsson ile işbirliği halinde gerçekleştirdiği GSM’ nin görüşme kalitesinin, analoga göre parazitsiz ve net, konuşmaların başkalarınca dinlenemez olduğu öne sürülmektedir).Temsilci Başarı Elektronik NOKIA gazetelere bir açıklama yaparak ”NMT hücresel mobil telefon şebekesine bağlı çalışan araç, el ve cep telefonlarıyla GSM hücresel mobil telefon şebekesine bağlı çalışacak araç, el ve cep telefonları arsında da görüşme yapılabileceğini, Nokia’ nın her iki sistemle de çalışan telefonlarının kullanılabileceğini, GSM’ nin cep telefonu demek olmadığını, hücresel mobil telefon sistemi demek olduğunu, satılmakta olan tüm Nokia telefonlarının PTT ve Telsiz Genel Müdürlüğü’nden onaylı olduğunu”dile getirmiştir. AT&T,MCI,SPRINT iletişim şirketleri arasında da benzer çatışmalar olmuştur.Cep telefonları kablolu/ankesörlü telefon sistemini henüz ikame edememiştir.Ancak kullanıcı sayısı artı, maliyetleri düştüğünde durum değişecektir.Bugün sadece önemli durumlar için kullanılmaktadır. Öte yandan cep telefonu modelleri arasında da kıran mücadele devam etmektedir. Ericsson’ a karşı Nokia önce yüze uyumlu, eğimli Nokia 8110 modelini, arkasındanda cep bilgisayarlarıyla birlikte olan ve “Yolun sonu teknoloji bitti”diye sunulan NOKİA 9000 modeliyle önemli ataklar yapmıştır.Fiziksel dağıtım açısından telsiz telefonlar, siparişleri evlere dağıtırken, öte yandan bayiden alınan yeni siparişlerin adreslerine dağıtımını hızlandırmaktadır. Eskişehir’de bir Tüpgaz dağıtıcısı telsizle dağıtımını hızlandırmış, İzmir’de bir firma da bilgisayarlı tüp dağıtımı yapmaya başlamıştır.Tüm bunlar Avrupa ve Dünya’ da bütünleşmeye yol açmaktadır.[7]

Kartlı telefonlar ve elektronik sayaçlar gibi otobüslerde, metrolarda, örneğin, Washington metrosunda, yolcuların gittikleri mesafe kadar ücret yazan akıllı kart ödeme kolaylıkları da teknolojinin getirdiği önemli yeniliklerdir.Bilgisayarlı ekranlar aracılığıyla abonelere bilet alma servisi de gelişmeye başlamıştır.Fransa’da Leecam aygıtı,

teşhis konulamayan hastalıklar için, yurt dışına gitmeden teşhis ve tedavi olanağı sağlamaktadır. Bu sistemde hasta organların görüntüleri modem aracılığıyla gönderip, teşhis konulmaktadır.Elektrik kesilmelerine karşı jeneratörler ve kojeneratörler yayılmaktadır.Radio Shack firması’

nın EC-20 cep hesap makinesi gibi 8 dilde alışveriş yapma olanağı veren konuşan hesap makinesi (talking calculator), doları da ziyaret edilen

ülke parasına çevirebilmekte ve bir malın fiyatını dolar cinsinden hesaplamaktadır.Seiko,saat fonksiyonuna ek olarak radyo alıcısı gibi çalışmaktadır. Ayrıca, ayda belli bir servis ücretiyle, kişisel mesajlar,

haberler, hava, borsa, spor haberleri verilmektedir(1994). Bilgileri şifreli yayınları çözücü(decoder)ile özel bir radyo istasyonundan almaktadır.Dijital sistemle çalışan 45cm çapında bir çanak TV anteni (alıcısı)olan direkt TV sistemiyle gerçekleştirilmektedir.

Bilgi otoyolu, bilgisayar destekli ve üç boyutlu tasarım(CAD), CAD yoluyla kağıtsız üretim, bilgisayar şebekeleri ve elektronik postalama gibi uygulamaları birleştiren”groupware”teknolojisi,elektronik veri aktarımı ya da on-line hizmetler, elektronik gazeteler(Compuserve, internet vb firmaları), doküman yönetimi, müşteri servisleri, satış noktası terminalleri, ses tanımalı bilgisayarlar,gelişmiş veri tabanı uygulamaları(Oracle firması), kalemli bilgisayar, Flash kart teknolojisi, video konferans sistemi,grafik teknolojisi(Coraldraw, Adabe, Photoshop vb programları), veri sıkıştırma, sanal gerçeklik(virtual reality)(bilgisayar teknolojisi sayesinde gerçekte olmayan bir ortamda görüntü ve sesle bulunduğunu hissetmek), /demografik, sosyolojik, ekonomik profilleri olan)harita sistemleri, laptop, telekonferans faks, videocassette, TV WATS numaraları, biocode, recorder, reklam ve satış tekniklerinde önemli katkılar getirmişlerdir.Bilgisayarlı Ofis Otomasyon Sistemleri(OES), bilgi üreten ve veri işleyenlerin verimliliğini artırmaya yönelik teknoloji kullanımıdır.Dört gurup sistemden oluşur: (1)Doküman yönetim sistemleri-kelime işlem, görüntü işlem, elektronik yayımcılık, arşivsel bellek, reprografik-;(2)İleti işleyici sistemler-elektronik posta, ses posta, faks-;(3)Uziletişimli toplantı sistemleri-işitsel toplantı, video toplantı, bilgisayar aracılı toplantı, kuruluş içi TV, uzaktan çalışma-;(4)Ofis destek sistemleri-grup yazılımı, masa üstü düzenleyici, elektronik sunu, bilgisayar destekli tasarım, kuruluş içi elektronik ilân tahtası.

Ayrıca bilim adamları kullanılan ürünlerde ve üretim süreçlerinde devrim yaratacak yenilikler üzerine çalışmaktadırlar.Bunların çoğu da gerçekleşmiş veya gerçekleşme aşamasındadır.Örneğin,pratik güneş enerjisi, kanser tedavisi, ruh salığının kimyasal denetimi(şimdiden Prozac ve yaşlılığa karşı Melatonin gibi markalar piyasaya sürülmeye başlamıştır), ticari uzay mekikleri, güçlü küçük bilgisayarlar,efektif süperkondiktörler, ev robotları, şişmanlatmayan besleyici gıdalar, elektrikli otomobiller, tamamen güvenli doğum kontrol hapları, elektronik anestezi. Aslına bakılırsa

bugün ticari ve pratik yaşama yansıyan birçok ürünün(hafif dayanıklı giysiler, özel gıda hapları,küçük güçlü ışıklar, biomühendislik, teflon, psikolojik araştırma bulguları, portatif x-ışını makinesi, balıkçılıkta

kullanılan süper güçlü ağ)NASA’nın (Amerikan Havacılık ve Uzay İdaresi)buluşlarından kaynaklandığı bilinmektedir.[8]

Teknolojik Gelişmenin Önemi ve Etkisi;

Teknolojik gelişmenin ülkelerin büyüme ve gelişmesinin temel kaynağı olduğundan şüphe yoktur. Son iki yılda elde edilen teknolojik gelişme tüm dünyada, özellikle de batı dünyasında, insanların yaşam standartlarında gerçekleşen büyük artışın temel kaynağıdır.

Teknolojiyi halkın gelişmesini belirleyen tek güç olarak almak yanlıştır. Toplumsal, siyasal, kurumsal etkenler de ülkelerin başarılarının gerekli tamamlayıcı koşullarıdır. Tarihsel, coğrafi olay ve koşullar da ülkelerin özel başarımlarında belirleyici olmuşlardır.

Bunlar, çok tartışılmış ve iyi bilinen olgulardır. Burada yalnızca aşağıdaki etkenlerin belirleyici önemlerine dikkat çekmek istiyoruz. Yatırım belirtilmesi gereken ilk etkendir. Kendi başın yatırımın azalan getirilerin sınırlarıyla karşılaşacağını söyleyen bir görüş vardır. Bu doğru olabilir. Ama yatırımlarda genellikle teknolojik değişme vardır. Dolayısıyla, genellikle yatırım ve teknoloji, ülkelerin gelişme ve büyüme çabalarında ayrı güçler olarak alınamazlar.

Verimlilik artışının gelişme ve büyümenin temel belirleyicisi olduğundan pek şüphe yoktur. Verimlilik artışı fizik sermayedeki artışlar, fizik sermaye de, insan sermayesinde içerilen teknolojiler tarafından belirlenir. Böylece teknoloji ve yatırım büyümenin zorunlu ikiz gücüdür. Gerçekte, İkinci Dünya Savaşı sonrası dönemin, özellikle Avrupa’da gerçekleşen istisnai büyüme başarımı yüksek düzeylerde yatırım ve teknolojik gelişmenin birlikte varlığının sonucu olmuştur.

Gelişme ve büyümenin en önemli etkeni olan işgücünün verimliliğini yükselten her tür insan sermayesi desteklenmesi gereken temel etkendir. İç ve dış ticaret yoluyla piyasaların genişlemeleri gelişme için zorunlu olan ölçek ekonomileri yaratır. Artan getiriler yoluyla öğrenme ve uzmanlık sağlamak da gelişme için yaşamsaldır. Kişiler ve şirketler arasındaki doğrudan ve dolaylı, bilinçli yada bilinçsiz karşılıklı etkileşimler önemli artı kalıntılar ve dışsallık yaratırlar. Bunlar da gelişme çabalarında merkezi önemdedir. Dokunulamaz yatırım yaşamın her alanında artan rol oynamaya başlamıştır.

Ama, teknolojik gelişmenin büyük ve vazgeçilmez yararları bizi teknik değişmenin olası zararlı etkilerine karşı duyarsız yapmamalıdır. Örneğin; teknolojik gelişmenin sonucu olarak eğitimsiz işçilere istemin azalması gelir eşitsizliğinin artmasına neden olabilir. Bu, büyük olasılıkla A.B.D.’de son zamanlardaki gelir dağılımı bozulmasının bir nedenini oluşturmaktadır. (Economic Report of the President,1995:21,182)[9]

Teknolojik gelişme iş kayıplarına neden olabilir. Yeni teknolojilerin benimsenmesinin makro ekonomik düzeyde ve uzun

sürede işsizlikte artış yaratacak bir temel neden içerdiğinden söz edilemez, ama kısa süreli yitirmeleri bu sorunların esas kısmını

oluşturur. Avrupa ülkelerinde geçmişte Luddite ayaklanmalar ve benzeri hareketler olmuştur. Bunlar işçilerin makine ya da teknoloji karşıtı sıkıntılarını yansıtır.

Teknolojik gelişmelerin bu olumsuz etkileri karşısında izlenecek politika ve tutumlar teknik değişmeyi benimsemeyi ve uygulamayı geciktirme şeklinde olmamalıdır. Bütün bu etkileri görmezden gelen bir politika ise büyük ölçüde arzu edilemez ve tehlikelidir. İzlenecek en iyi yol yerini, işini kaybeden işçilere, yeni duruma uyumlarını, daha yüksek gelirli iş bularak yeni teknolojinin yarattığı verimlilik artışından pay sahibi olmalarını sağlamak amacıyla, yardımda bulunmaktır. Bunu yaparken de tutucu lobilerle, çıkar gruplarıyla savaşmaktadır.[10]