Teknoloji denildiğinde, bir çok tanım ve anlatımla karşılaşmaktayız. Genel olarak tek bir tanımdan söz edilemiyeceğinden bir çok farklı teknoloji kavramı tanımlarını şu şekilde yapabiliriz. Teknolojinin literatürdeki tanımı şu şekildedir; ‘Yeni bir mal veya hizmet üretimine ya da imalat süreçlerinin, yönetim metotlarının bulunmasına, geliştirilmesine veya pratik sorunların çözümüne yönelik uygulamalı teknik bilgiler bütünü ’(1) olarak tanımlanabilir. Teknoloji, yenilikler veya buluşlar biçiminde kendini gösterir. O açıdan teknoloji temel bilimlerin uygulamalı yönünü oluşturur.
Teknoloji ;
İktisatçıya göre, milletlerin refahını ve yaşam standardını yükselten bir araç;
Bir mühendis için, ya bir malın imali için gereken veya cam, çimento, seramik, şeker vs gibi maddelerin üretilmesinde kullanılan yöntemler dizisidir;
Bir ekonomist için, kaynak girdileri ile üretim çıktıları arasında sıkışmış bir ölçme tekniğidir.
Bazı diğer teknoloji tanımları ise şöyledir;
Teknoloji, bir mal veya hizmetin üretimi için gerekli ve uygulanan bilgi, know-how ve deneyimlerdir.
1 – SEYİDOĞLU Halil, Ekonomik Terimler Ansiklopedik Sözlük, Güzem Can yayınları, İstanbul 2002
Teknoloji, var olan malların ve hizmetlerin üretim ve pazarlama etkinliğini iyileştirmek ve yeni mal ve hizmetler yaratmak için uygulanan bilgi kaynağıdır.
Teknoloji, üretim sürecine ve üretim araçlarına ilişkin bilginin genel adıdır. Bir başka anlamda ise teknoloji mal ve hizmet üretimine ilişkin yetenek, bilgi ve yöntem olarak kabul edilmektedir.
Bütün bu tanımlardan çıkarılacak genel bir sonuç olarak, teknolojinini üretim aürecine ve araçlarına ilişkin olduğu vede teknolojinin yenilik ve buluş kavramlarını içerdiğidir.
1.1 - BAŞLICA TEKNOLOJİ ÇEŞİTLERİ
Teknoloji denildiğinde veya işletmelerde genel olarak en sık akla gelen ve kullanılan teknoloji çeşitlerinin en önemlilerini şu şekilde sıralayabiliriz;
Ürün Teknolojisi - (Product Technology) - Ürünün kendisi ile de ilgili
Üretim Süreci Teknolojisi - (Process Technology)- Bir malın üretim süreci ile ilgili
Bağımsız Teknoloji - (Unbundled Technology)- Sahibinin toplam kaynak paketinden bağımsız olan teknoloji
Katı Teknoloji - (Hard Technology) - Sermaye malı, proje, teknik özellikler, bilgi ve teknik yardım şeklinde olan teknoloji.
Sahip olunan Teknoloji - (Proprietary Technology) - Belirli kişilerin veya örgütlerin sahipliğinde veya kontrolünde olan teknoloji.
Üretim Teknolojisi - (Production Technology) - üretim sürecinin hammadde alımından ürünün pazarlamasına kadar tüm aşamaları kapsar.
Taklit Teknoloji - (Nonproprietary Technology) - Teknik literatürde, hardware’de veya hizmetlerde var olup gözleyerek taklit edilebilir veya yeniden üretilebilir teknoloji.
Yumuşak Teknoloji - (Soft Technology) - Yönetim, pazarlama, finansal organizasyon, idari teknikler ve bilgisayar programları şeklinde olan teknoloji.
İnsan Teknolojisi - (Human Technology ) - Yabancı yöneticilerin veya teknisyenlerin çalıştırılması, yönetim, pazarlama, finansman ve organizasyon yeteneklerinin transferi ile insan teknolojisi temin edilmiş olunulur.
Yeni Teknoloji - ( New , front –end Technology)
Eski Teknoloji - (Old Technology)
Malzeme Teknolojisi - (Material Technology) - Fabrika, donanım, makine ve aletler gibi malzemeler
Bilgi Teknolojisi - (Knowledge Technology)- Patentler, telif hakları gibi hakları veya üretim pazarlaması ve finansal işlemler hakkında bilgileri kapsayan gayri maddi aktifler ile ilgili teknolojiler.
Paket halinde Teknoloji - (Bundled Technology)- Sahibinin yalnızca bir paketin parçası olarak transfer ettiği teknoloji.
Genel Teknoloji - (General Technology) - Endüstriye ve ticarete özgün yayınlanan bilgidir
2 . ULUSLARARASI TEKNOLOJİ TRANSFERİ
Uluslararası teknoloji transferi, günümüzde iyice önem kazanan bir kavram olmuştur. Uluslararası piyasalarda işletmelerin tenknolojik bakımdan birbirlerine muhtaç, bağımlı olmalarından dolayı teknoloji transferi yaygınlaşmıştır. Dünyadaki teknolojik gelişmelerin izlenmesi, gereksinim duyulan teknolojilerin seçimi, seçilen teknolojilerin ülkeye ithali, ithal edilen teknolojilerin ulusal koşul ve teknolojilere uyarlanarak üretime geçilmesi, geliştirilmesi, yayılması olmak üzere birbirini izleyen işlemlerden oluşmaktadır. Teknoloji transferi,gelişmiş ülkelere veya işletmelere bağımlı olunan bir konudur. Bu bağımlılığın sebepleri arasında ülkelerin az gelişmişliği, ve bunun sonucundada teknoloji üretememek, geliştirememek, asıl sebebi oluşturmaktadır. Teknoloji üretemeyen bir firma veya ülke de, rekabet koşullarından geri kalmamak için teknolojiyi transfer ederek elde etmektedir. Kısacası, teknoloji trasnferi konusu bu bağımlılıktan meydana çıkmaktadır.
Uluslararası teknoloji transferi, uluslararası ticaretteki mal alımı gibi malın bir depodan diğerine nakledilmesi ile kısıtlı değildir. Daha karmaşık aşamalardan oluşmaktadır, çünkü teknolojinin alımı transfer işleminin tamamlanması için yeterli değildir. Dolayısıyla, uluslararası teknoloji transferi, elde edilen teknolojilerin özümsenmesi, uyarlanması, uygulanması, hatta geliştirilmesi ve yayılmasını kapsayan bir süreçtir.
Uluslararası teknoloji transferi ile yalnızca teknolojinin uluslararası hareketi veya aktarımı anlaşılmamalıdır. Teknolojinin kullanımı ve uyarlanması gerçekleşene kadar tamamlanmamış bir süreç şeklinde uluslararası teknoloji transferi hakkında daha geniş bir anlatımın kabul edilmesi gereklidir.
Buna göre, uluslararası teknoloji transferi;
1) dünyadaki teknolojik gelişmelerin izlenmesi,
2) gereksinim duyulan (bilgi, beceri, makine sistemi vb) teknolojilerin seçimi,
3) seçilen teknolojilerin ülkeye ithali,
4) ithal edilen teknolojilerin ulusal koşul ve teknolojilere uyarlanarak üretime geçilmesi,
5) geliştirilmesi,
6) yayılması
olmak üzere birbirini izleyen işlemlerden oluşmaktadır.
2.1- ULUSLARARASI TEKNOLOJİ TRANSFERİNDE ORTAKLAR
Teknoloji transferinde üç tarafın rolü olduğu hakkında genel bir kanı vardır; vericiler, alıcılar ve aracılar. Vericiler, transfer edilecek teknolojiye ve dağıtım hakkına sahip olan özel girişimler/işletmeler, danışmanlık veya eğitim merkezleri, kar gütmeyen kuruluşlar ve uluslararası örgütler ve kişilerdir. Vericiler, alıcılara teknolojiyi dağıtırken doğrudan kendileri veya dolaylı olarak aracı kuruluşlar aracılığıyla ilişkiye geçebilir. Aracılar, teknolojiye sahip olmayan, verici ve alıcı arasında bilgi alışverişi sağlayarak alıcı ve vericiyi bir araya getiren kuruluşlardır. Sermaye sağlayan banka ve kuruluşlar, ticaret odaları, ticari fuarlar ve bazı profesyonel örgütler bu gruba girmektedir. Kimi zaman üretim merkezi gibi aracılar verici görevini de üstlenebilir. Alıcılar, kendilerinin sahip olmadığı teknolojiyi vericilerden elde eder, uygun bir hale dönüştürüp entegre ederek benimserler. Alıcılar çoğunlukla özel girişimlerdir. Teknoloji alıcılarının ikinci bir aşamada verici durumuna geçtiği görülebilir
2.2 - TEKNOLOJİ TRANSFERİ, TRANSFER AŞAMALARI
Teknoloji transferinde, genel olarak daha çok düşünsel bazda ele alındığında karşımıza çıkan bazı kavramlar, conceptler mevcuttur. Bu kavramlar aslında teknoloji transferinde transfer sürecini başlatan etkilere sahiptir ve transfer gereksiniminin oluşumunda yer alan genel noktalardır.
2.2.1 – FARKINDALIK
İşletme olarak , mevcut teknolojinin eskidiğinin ve yeni teknolojiniye ihtiyaç duyulduğununun farkında olunmasıdır. Teknoloji transferinde ki en önemli aşamadır. Farkında olmak hem yeni teknolojiye ihtiyaç duyulduğunun farkınd a olunması şeklinde olabilir, hemde bu ihtiyaç duyulan teknolojinin nereden temin edileceğinin farkında olmak şeklindede olabilir. Önemli olan mevcut teknolojinin eskidiğinin ve yenisine ihtiyaç duyulduğunun farkında olmaktır.
2.2.2 - İHTİYAÇ İLE BAĞLANTI KURULMASI
İhtiyaç duyulan teknolojinin , nereden, nasıl temin edileceğinin farkında olmaktır. Yapılacak teknoloji transferinde, teknoloji sahibiyle bağlantı kurabilmek ve doğru teknolojinin bulunduğu, doğru bağlantılarla, ihtiyaçın karşılanmasına çalışmaktır.
2.2.3 - KABUL ETME (ASSIMILATION)
Transfer edilen teknolojinin kabul edilmesi, iç kabuludur. İşletmenin içinde , bu teknolojinin kabul edilmesi ve geliştirilip, ilerletilmesidir. Bu aşamanın önemi
transfer edilen teknolojiyi adapte edebilmek , kabul edebilmek ve bu teknolojiyi geliştirebilmek için iç kabulu sağlayabilmektir.
2.2.4 – UYGULAMA
Farkında olunulan, doğru bağlantılarla transfer edilip iç kabulu gerçeklşene teknoloji transferindeki en son adımdır. Uygulamada önemli olan adaptasyon ve transfer edilen teknolojinin amacına uygun , doğru bir şekilde uygulanabilmesidir. Uygulama aşamasaında işletmenin keni teknik alt yapısı gibi konularında önemi çoktur. Uygulama araştırma ve geliştirmeyle paralel işlemektedir.
2.3 . TEKNOLOJİ TRANSFERİNDE EN ÖNEMLİ FAKTÖRLER
Teknoloji transferindeki en önemli faktöreler şu şekilde sıralanmaktadır ;
· Teknik bilgi – Transfer edilecek teknoloji konusundaki teknik bilgi.
· Fizibilite – Transfer edilecek teknolojinin uygulanabilirlik çalışması, ön çalışması.
· Gelişme programına uygunluk - Araştırma geliştirme programına uyum.
· Büyüme potansiyeli - İşletmenin bu teknolojiyle vede teknolojiyi büyütebilme potansiyeli.
· Proje sahibinin olması - Transfer edilecek teknolojinin sahibinin olması ve transfer edilen teknolojinin geliştirilmesi aşamasındaki proje sahipliği.
· Laboratuarlarda teknoloji faaliyetlerinin olması – Transfer edilen teknolojinin geliştirilebilmesi için yeterli faaliyetlerin , donanımların olması.
· Dış gelişmeler – Teknoloji alanındaki sürekli olan gelişmelerin takibi, uluslaraarası piyasalardaki transfer ved eteknoloji gelişmeleri.
· Ortak programlar - Ortak olarak çalışılan ,AR – GE gibi faaliyetlerde bulunulması.
2.4 . TEKNOLOJİ TRANSFERİNDE İKİNCİL ETKENLER
Teknoloji transferinde yer alan enönemli etkenler, kavramalrdan sonra ikincil derecede önemli olan fakat etkileriyle bazen teknoloji transferinde çok önemli olan faktörler şunlardır ;
2.4.1 – ZAMAN
Zaman faktörü teknoloji transferinde çok önemlidir. Transferin zamanı uzadıkça, transfer maliyetleri artacağından, bazen bu durum transferin iptaine kadar etki yaratabilir. Zaman faktörü transfer maliyetlerini artırdığı gibi, ayrıca teknolojik
gelişmeler açısından da önemlidir. Hızla ilerliyen , yenilenen gelişmeler karışında zaman önemli bir etkidir.
2.4.2 - İÇ KULLANIM
Transfer edilen teknolojinin işletme içindeki kullanım etkisi. Teknolojiyi transfer etmeden önce işletmenin ön yapılabilirlik çalışması yaparak transfer edilen teknolojinin kullanılabilirliğinin belirlemesi gerekir. Böylece transfer edilen teknolojide bir kullanım zorluğu yaşanmaz. İç kullanım işletmenin transfer edilen teknolojiye ne kadar hazır olduğuyla ilgilidir.
2.4.3 - TALEP
Teknolojiye duyulan taleptir. Transfer dilecek olan teknolojinin mevcut talep durumudur. Ayrıca bir başka açıda şudurki, transfer edilen teknolojiden sonra oluşacak taleptir. Bu talep hem transfer edilen teknolojiye olabilir hemde işletmenin bu transferden sonra talep ediceği yeni teknolojilerden oluşabilir.
2.4.4 - YÜKSEK – DÜZEYDE KATILIM
Hem teknoloji transferi yapılan işletme için, hemde teknoloji transferi yapan işletme için söz konusu olan katılım düzeyi.
2.4.5 - ŞİRKET SORUMLULUKLARI
Transferi yapan şirketin teknoloji konusunda anlaşmasına göre karşı şirkete olan sorumlulukları mevcuttur ve bunlar anlaşmalarında yert alır. Aynı şekilde transferi yapan şirketibnde teknolojinin yerleşmesi, kullanımı konusunda sorumlulukları vardır.
2.4.6 – YAKINLIK
Teknoloji transferi yapılan işletmelerin fiziksel olarak yakın yerlerde konumlanmış olmaları. Başka bir açıdan ise teknolojiler arasındaki yakınlık.
3. TEKNOLOJİ TRANSFERİ DÖRT NOKTADA GERÇEKLEŞMEKTEDİR
· FİZİKSEL OBJELER VE EKİPMANLAR (TECHNOWARE) -
Makine donanım, parça, ham madde, yan madde, vb.. gibi ekipman ve fiziksel obje transferi.
· İNSAN KAYNAĞI, YETENEKLER VE ÖĞRENME (HUMANWARE) –
Teknolojiyi bilen, uygulama konusunda bilgiye sahip olan insan gücü transfer etmek ve bu transfer sayesinde teknolojinin öğrenilmesi ve yayılması.
· TASARIM, TASLAK GİBİ BİLGİ TABANLARI (INFOWARE) -
Fikri bazda, bilgiye dayalı tasarım gibi konuları içeren teknolojinin transferi.
· ÜRETİLEN TEKNOLOJİNİN KULLANIMINI SAĞLAYAN BAĞLANTILAR (ORGAWARE) -
Transfer edilen teknolojinin türü veya şekli ne olursa olsun , transferden sonra kullanımı için gereken bağlantılardır. Teknolojinin transfer edildiği işletmeden bu tur kullanım bilgisi yardımı beklenir.
4 . ULUSLARARASI TEKNOLOJİ TRANSFERİ SÜRECİ
Uluslararası teknoloji transfer süreci dört aşamadan oluşur:
4.1 - EDİNME , BENİMSEME
Gereksinim duyulan teknolojinin seçimi, elde edilmesi, tanımlanması ve öğrenilmesidir. Teknolojinin alıcılar tarafından nasıl kullanılacağı ya da uygulanacağı bilinirse edinilmiş kabul edilir. Bu basamakta ülkeler (firmalar) için en önemli noktalardan biri uygun teknolojinin seçilmesidir.
4.2 - ÖZÜMSEME UYARLAMA
Kullanılabilmesi için teknolojinin ulusal gereksinimlere ve koşullara uygun hale dönüştürülmesi, yeni koşulların özelliklerine entegre edilmesi ve teknolojide gerekli mühendislik ve uygulama ayarlamalarının yapılmasıdır. üretimin sağlanabilmesi ve teknolojinin kullanılabilmesi için teknolojinin ulusal gereksinimlere ve koşullara uygun hale dönüştürülmesi, yeni koşulların özelliklerine entegre edilmesi ve teknolojide gerekli mühendislik ve uygulama ayarlamalarının yapılmasını kapsar. Ülke (firma) seçilmiş olan teknolojiyi kendi özel koşullarına uygulayabilmeye çalışır. Örneğin, gelişmiş ülkelerden gelişmekte olan ülkelere teknoloji transferi incelendiğinde elde edilen teknolojinin çoğu zaman uyarlanması gerektiği dikkati çekmektedir.
4.3 - İYİLEŞTİRME GELİŞTİRME
Edinilmiş olan teknolojinin AR-GE olanaklarıyla beraber geliştirilmesidir. Transfer edilen teknolojinin sürekli geliştirilmesi gereklidir. Bu yapılmazsa, ithal edilen teknoloji bir süre sonra eskiyebilir ve yerine yenilerinin ithali gerekli hale gelir. Bu nedenle ithal edilen teknolojileri geliştirmeye yönelik çalışmalar, teknoloji üretimi ile ilgilidir.
4.4 - YARATMA YAYMA
Teknolojinin sektör içinde ve sektörler arasında yaygınlaştırılmasıdır. Bu aşamadan sonra teknoloji alıcılığı, teknoloji yaratıcılığına dönüşür. Bu aşamada, ülkeler yalnızca teknoloji alıcısı olmak yerine, kendisi de teknoloji yaratmaya başlar. Teknolojinin yaratılması ve yayılması aşamalarını birbirinden ayırmak güçtür. Ülkeler yurt dışından edinilen teknolojide köklü değişiklikler yaparak, kendisi teknoloji tasarlar ve geliştirir. Yarattığı teknolojileri yayar.
5 . ULUSLARARASI TEKNOLOJİ TRANSFER YÖNTEMLERİ
Uluslararası teknoloji transferinde kullanılan yöntemler şu şekilde sıralanmaktadır ;
5.1 - DOĞRUDAN TEKNOLOJİ TRANSFERİ
Doğrudan teknoloji transferi direkt olarak teknolojinin geldiği durumlarda mevcuttur. Şu şekillerde oluşmaktadır ;
5.1.1 - Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımı
Çok uluslu ana şirketlere bağlı şirketlerin dışarıda üretim için yerleşmeleriyle beraber, şirketler arasında patent, know how, marka, yönetim ve pazarlama deneyimleri vb. transfer edilen teknolojileri kapsar. ÇUŞ’in AR-GE yatırımlarının ve mühendislik çalışmalarının yabancı ülkede yapılması ile de teknoloji transfer edilebilir. Değişik ülkelerden materyal ve parçaların satın alınması, işçilerin eğitimi de teknoloji transferi sağlar. Doğrudan yatırım kararında önemli bir konu da, yurt dışı faaliyetlerinin tek başına ya da ortak yapılmasına karar verilmesidir. Yabancı sermayenin ortaklıklar aracılığıyla geldiği durumlarda (joint ventures), teknoloji transferi sözleşmeleri ile teknoloji aktarılır. Yabancı yatırımcının şirketlerdeki sermaye payı değişim gösterebilir. Çoğunluk, eşit veya azınlık katılım olabilir.
5.2 - TEKNOLOJİ TRANSFER SÖZLEŞMELERİ
Lisans anlaşması, yönetim sözleşmesi, teknik yardım sözleşmesi, anahtar teslim anlaşmalar, teknik işbirliğini kapsar.
5.2.1 - Lisans Anlaşması
Bir firmanın elinde bulundurduğu belirli haklarının kullanımını belirli bir süre boyunca bir ücret karşılığında bir başka firmaya devretmek amacıyla yapılan hukuki sözleşmelerdir. Gelişmiş ülkelerde daha çok patent lisans anlaşması yapılırken, gelişmiş ülkelerin ÇUŞ'i ile gelişmekte olan ülkelerin firmaları arasında, patent lisans anlaşması ile birlikte genellikle know-how, teknik yardım, marka lisans anlaşmaları yapılmaktadır. Bu tür anlaşmalar karma lisans anlaşmaları olarak tanımlanmaktadır.
Karma lisans anlaşmalarının nedeni, gelişmekte olan ülkelerde lisans alan kuruluşun patenti gerektiği gibi işletebilecek temel bilgi ve teknolojik alt yapıdan yoksun olmasıdır. Lisans anlaşmaları kalite, fiyat, miktar, ihracat ve patent transferi gibi konularda koşullar içerir. Anlaşmanın koşulları, lisans alan ülkenin teknolojik düzeyine göre değişmektedir. Hükümetler bu koşulları ve getirilen kısıtlamaları dikkatle gözden geçirmelidir.
5.2.2 - Yönetim Sözleşmeleri
Yönetim bilgisini oluşturan sözleşmelerdir. İki türlü yönetim sözleşmesi görülmektedir
Yönetim bilgisi (management know-how) sözleşmeleri: Yerli personelin eğitilmesi ve bir yönetim sisteminin oluşturulması amacıyla yapılan sözleşmelerdir.
Yabancının bir işletmenin bir kısmının ya da bazı birimlerinin yönetimini tamamen üstlenmesidir.
5.2.3 - Teknik Yardım Sözleşmesi
Yatırım ya da üretim teknolojileri ile ilgili teknik hizmet, danışmanlık ve benzer hizmetlerin temini için iki ya da daha çok taraflı olarak ülkeler ya da firmalar arası yapılır. Bu sözleşmeler uygulamada mühendislik, temel mühendislik, mühendislik-danışmanlık sözleşmeleri olarak görülmektedir. Bu anlaşmaların büyük çoğunluğu eğitim ve tıp alanındadır.
5.2.4 - Anahtar Teslim Anlaşmaları (turn-key projects/contract)
Yatırım öncesi ve yatırım sırasında, bir fabrikanın faaliyetleri için gerekli teknik hizmetleri kapsayan teknolojilerin bir paket halinde sağlanmasını öngören anlaşmalardır. Dolayısıyla, bu anlaşmalar ile makine ve donanım bedeline kuruluş bedelinin eklenmesi ve komple bir kuruluşun işletmeye alınması yoluyla teknoloji transfer edilir
5.2.5 - Teknik İşbirliği Sözleşmesi
Uzmanların fikir alışverişi, eğitim/staj sağlama, ortak ARGE yapma, kalite kontrol vb. şekillerde iki veya daha fazla taraf arasında yeni teknolojiler geliştirmek veya teknoloji değişimini sağlamak amacıyla yapılır.
5.3 - MAKİNE – DONANIM ALIMLARI
Teknoloji transfer sözleşmelerinin ardından alınan makine ve donanıma ait sözleşmelerdir. Makine ve donanım alımında işin büyüklüğüne göre bir anlaşma imzalanır. Yurt dışından makine ve donanım alımı ile birlikte içerilmiş teknoloji transfer edilmektedir. Teknoloji uzmanlarınca içerilmiş teknolojinin ölçülmesi, ülkenin teknolojik gereksinimlerine uygunluğunun saptanması ve ulusal teknoloji envanterine işlenmesi gereklidir. Aynı işi gören çok değişik tip, model veya marka makine-donanım ithalatı bakım-onarım, yedek parça ve işletme açısından problemler yaratmaktadır
5.4 - FİNANSAL KİRALAMA - (Leasing)
Finansal kiralama, üretim tesis ve makinelerinin yurtdışından kiralanmasına olanak tanır.
5.5 - YABANCI UZMAN ÇALIŞTIRILMASI
Yabancı teknik adam çalıştırılmasını kapsar. Teknolojiyi bilen ve geliştirilmesini vede öğretilmesini sağlamak amacıyla uygulanır.
5.6 - SERBEST BÖLGELER
“Serbest Bölge, bir ülkenin milli sınırları içinde olduğu halde, o ülkenin gümrük sınırları dışında sayılan alanlardır. Gümrük dış ticaret ve iş hayatıyla ilgili mevzuat bu alanlarda uygulanmamakta, bölgeye giriş ve çıkışlar belli noktalardan kontrollü olarak yapılmaktadır”. Gümrük mevzuat muafiyetinin sağlandığı bölgelerdir. Serbest bölgelerin yararlarından biri, yabancı sermayenin gelişi ile ülkeye teknoloji girişini artırmaktır.
5.7 - ULUSLARARSI TAŞERONLUK
Bir firmanın yurt dışında bağımsız başka bir firmaya bir işin bir bölümünü ya da bütününü yaptırdığı bir anlaşmadır. İki çeşit taşeronluk vardır: endüstriyel ve ticari taşeronluk. Endüstriyel taşeronluk işi veren firmanın fabrikasında montajı yapılmak üzere birleşenleri yapmaktır. Ticari taşeronluk işi veren firmanın markası ile satılmak üzere ürünün tümünü yapmaktır. Taşeron firma işveren firmanın istediği üretim özelliklerine uyacak endüstriyel ve teknik yetenekte değilse teknoloji transferi yapılır. Aksi takdirde, uluslararası firmalar kendiliğinden teknoloji transferi yapmaz
5.8 - AR-GE FAALİYETLERİ
Ortak AR-Ge projeleri ile teknolojinin transferini kapsar. Doğrudan yabancı sermaye yatırımları dışında araştırma taşeronluğu (research subcontracting) ile şeklinde de olur. Ayrıca doğrudan teknoloji transferi paket halinde ve paket halinde olmayan olarak da gruplanabilir
Paket halinde teknoloji transferi: Firma içi teknoloji transferi. ÇUŞ’de doğrudan yabancı yatırımlar ile bir firma içinde ana firma ile yavru firmalar arasında firma içi bir transfer söz konusudur. Firmaların sunduğu teknoloji bir bütün olarak transfer edilir.
Paket halinde olmayan teknoloji transferi: Dış transfer. Bağımsız farklı bir firmaya sözleşme ile teknoloji transferi söz konusudur. Örnek olarak lisans anlaşmaları, teknik yardım, danışma, AR-GE, yönetim, eğitim ve pazarlama sözleşmeleri gösterilmektedir. Teknoloji paketi yoktur, firmaların sunduğu teknolojilerden istenilenler alınır.
5.9 - DOLAYLI TEKNOLOJİ TRANSFERİ
Dolaylı teknoloji transferi, teknolojinin yayınlar, medya, eğitim ve kişisel ziyaretler ile sağlanması olarak açıklanmaktadır. Dolaylı teknoloji transfer yöntemleri aşağıda kısaca açıklanmaktadır.
5.9.1 - KAMU BİLGİSİ
Teknik dergi ve kitapları, mesleki dergi, broşür vb. yayınları ve konferansları kapsamaktadır.
5.9.2 - EĞİTİM
Eğitim programları ve kısa dönemli kursları kapsar. Firmalardaki iç eğitim programları, profesyonel derneklerin veya örgütlerin ticari eğitim programları, eğitim kuruluşlarının veya araştırma enstitülerinin sağladıkları eğitimler de bu gruba dahildir.
5.9.3 - İNSAN KAYNAKLARI
İş gücünün dolaşımını, yabancı uzmanların işe alınmasını, yurtdışına iş ziyaretlerini, araştırma ve inceleme gezilerini vb. kapsar.
Bu transfer yöntemlerinden hangisinin uygulanacağı teknoloji transferi sırasında işletmelerin karşılıklı anlaşmalarıyla karar vericekleri bir durumdur. Bir metod diğerinden daha iyi yada üstün değildir. Önemli olan ihtiyaca tam karşılık verebilen bir metodu uygulamaktır.
6 . ULUSLARARASI TEKNOLOJİ TRANSFERİNİN MALİYETLERİ
Uluslararası teknoloji transferinde maliyetler, çoğu zaman transferin gerçekleşip gerçekleşmeme konusunda etkilidir. Yapılan, tercih edilen anlaşmalara yöntemlere göre maliyetler artmakta veya değişmekte olup, gerekilen , ihtiyaç duyulan teknolojiye sahip olmak transfer maliyetlerininde ekelenmesiyle bir hayli yüksek olmaktadır. Teknoloji transferinin gerçek maliyetinin ölçülmesi son derece güç bir işlemdir. Gizli fiyatların ve kısıtlayıcı uygulamaların maiyetlerinin ölçülmesi çok zor olduğu gibi yeni teknolojinin uyarılmasındaki güçlüklerden kaynaklanan toplumsal mailyetlerinde belirlenmesi kolay değildir. Özellikle teknolojinin hızla değişim geçirdiği sektörlerde tekniğin standartlaşması sonucunda daha sonraki yıllarda satıcı açısından ekonomik rant ortaya çıkmaktadır.
Teknoloji transferi maliyetleri dolaysız ve dolaylı olmak üzere ikiye ayrılır;
6.1 - DOLAYSIZ MALİYETLER
- Know – how - Lisans – Patent – Ticari markaların kullanım hakkı maliyetleri.
- Yatırım öncesi – süresi ve sonrası boyunca gerekli teknik bilgi ve know-how ile ilgili maliyetler.
Dolaysız maliyetler doğrudan doğruya hesaplanabilmekte ancak buna karşın dolaylı maliyetler kolayca saptanamamaktadır. Dolaysız maliyetler ile ilgili ödemeler üç değişik biçimde yapılabilmektedir. Bunlar ;
- Toptan Ödemeler
- Royalti Ödemeleri
- Çeşitli Ücretler
6.1.1 - TOPTAN ÖDEMELER
Toptan ödemeler yöntemi teknolojiyi kullanacak olan tarafın transfer süreci sonunda teknolojiyi kısa sürede ve kolayca özümleyebileceği durumlarda uygulanmaktadır. Özellikle Batı Avrupa ülkelerinin Doğu Avrupa ülkelerine teknoloji satışında uygulanan standart yöntemdir. Sürekli iktisadi işbirliğinin ve teknik hizmet faaliyetlerinin önemli olmadığı durumlarda bu yöntemin uygulanması uygun olmaktadır. Toptan ödemeler peşin olabileceği gibi takistler halinde de olabilmektedir.
6.1.2 – ROYALTİ ÖDEMELERİ
Royaltiler, tekrar eden ödemeler halinde gerçekleşmekte ve ekonomik yarar veya sonuca bağlı olarak saptanmaktadır. Royalti miktarlarını hesaplarken üretim hacmi, satışlar, brüt satış fiyatı, net satış fiyatı veya karlar temel alınmaktadır. Royalti miktarları ve ödeme süreleri teknolojinin niteliğine göre değişik şekillerde belirlenmektedir.
Yerel satış fiyatlarının uluslararası satış fiyatına göre yüksek olmasının beklendiği veya enflasyon vb. nedenlerle fiyat istikrarsızlığının söz konusu olduğu piyasalarda üretim birim miktarını temel almak uygun olacaktır.
Royaltilerin satışlara göre hesaplanması durumunda brüt satış fiyatı ile net satış fiyatı arasında bir ayırım yapılması gerekmektedir. Eğer malın satış, teknoloji ile ilgili olmayan bazı öğeleri de kapsıyorsa royaltinin , net satış fiyatı temel alınarak hesaplanması uygun olacaktır.
Tekniğin kullanılmaya başlandığı ilk zamanlarda yerel becerilerin henüz oluşmamış ve piyasanın gelişmesini tamamlamamış olması nedeniyle kar düzeyi çok
düşük kalabilir veya hatta zarar söz konusu olabilir. Böyle bir durum karşısında lisans satıcısı firma, royalt, hesaplanmasında kar düzeyinin temel alınmasına karşı çıkacaktır. Kar kavramı tartışmaya açık bir kavram olduğundan lisans anlaşmalarında açıkça tanımlanması gereklidir.
Tekniği satan ve alan tarafların karşılıklı olarak kendilerini güvenli ve istismar edilmemiş bir konumda görmeleri için asgari ve azami royalti miktarları saptanmaktadır. Her iki tarafında tatmin olmasını sağlamak amacıyla bazı durumlarda azalan royalti skalası kullanılmaktadır. Buna göre satış miktarı arttıkça royalti oranı düşürülmektedir. Satış miktarının artması durumunda royalti oranının sabit kalması, lisansı satın alan tarafın mağdur olmasına yol açacaktır.
Mali istikrarsızlığın bulunduğu piyasalarda fiyatların aşırı yükselmesi sonucunda royalti ödemeleri aşırı miktarlara ulaşmaktadır. Bu nedenle bu gibi piyasalarda toptan ödeme yöntemi daha uygundur. Satış ve üretim hacminin azalması halinde ise toptan ödeme yöntemi, lisansı satın alan taraf açısından riskler taşıyacaktır. Dolayısıyla her iki tarafın çıkarlarını uzlaştırmak amacıyla toptan ödeme ve royalti ödemeleri birlikte uygulanmaktadır.
6.1.3 – ÇEŞİTLİ ÜCRETLER
Bazı çeşitli ücretler, şu şekilde sıralanmaktadır ;
- Lisans satıcısı veya alıcısının işletmesinde eğitim.
- Tekniğin kullanılmasını gerçekleştirecek teknik uzmanların sağlanması.
- Araştırma –geliştirme , tasarım, ve mühendislik birimlerinin kurulması için gerekli teknik yardımlar.
6.2 - DOLAYLI MALİYETLER
Dolaylı maliyetler kolayca hesaplanamamaktadır ve şu maddelerden oluşmaktadır ;
- İhracat ve üretim ile ilgili kısıtlamalar.
- Girdilerin aşırı fiyatlanması.
- Uygun olmayan tekniğin seçiminden doğan maliyetler.
- Transferin yeterli zamanda vede düzeyde yapılanmamasından oluşan maliyetler.
- Lisans anlaşmalarının askıya alınması durumunda oluşan maliyetler.
7 . SONUÇ - ÖRNEKLER
Sonuç olarak bakıldığında, teknoloji transferi ülkelerin veya işletmelerin teknoloji üretememek sorununundan dolayı, teknolojik bağımlılıktan dolayı ortaya çıkmaktadır. Her geçen gün daha da gelişen, ilerleyen teknolojilere sahip olmak için yeterli donanım, bilgi vb.. konulara sahip olamayan işletmeler/ülkeler , bu tür teknik bilgi ve becerilere sahip olan firmalara/ülkelere bağımlı durumdalardırlar. Teknoloji transferinde izlenecek yollar, metodlar belli olsada her zaman hukusal bir sözleşme ile taraflar arasında yeni bir tip anlaşma geliştirilebilinir. Yinede transfer aşamaları ve şekilleri belirli başlıklar altında toplanmıştır.
Teknolojinin üretilmiş olması transferi için yeterli değildir. Transfer yapılması düşünülen ülkelerin teknolojiye adaptasyon hızı, eğitim seviyesi, çalışanların teknik kapasitesi, mevcut alt yapılar, finans ve ticaret sistemleri önemli rol oynamaktadır. Sonuç olarak her teknoloji her ülke için çözüm yaratamayabilir.
Uluslararası teknoloji transferi, teknolojinin yalnızca bir ülkeden diğerine aktarımı değil, bir süreçtir. Ayrıca sadece teklnolojiti transfer etmek yeterli değildir, transfer edilen teknolojiyi geliştirmek ve ilerletmek, teknoloji transferinin asıl işlevidir.
Teknoloji transferi konusunda bazı örnekler ;
- Türkiye’nin ilk yerli uydusu (BİLSAT), Teknoloji transferiyle İngiltere’de TÜBİTAK Bilgi Teknolojileri ve Elektronik Araştırma Enstitüsü (BİLTEN) tarafından üretiliyor. İngiltere’deki SSTL (Surrey Satallite Technology Limited) şirketiyle uydu yapım ve Teknoloji transferi konusunda kontrat imzalanarak yapılmaktadır.
- Şişecam'ın fırın ve cam teknolojisindeki birikimleri yurtdışına aktarılmaktadır. Bu bağlamda önceki yıl Mısır'daki MEG firması ile yapılan teknik anlaşmayla ,Cam Ambalaj Fabrikası'nda yapılan modernizasyon projesi anlaşması yapıldı.
- Türkiye Telekomünikasyon sektörü kuruluşu ALCATEL TELETAŞ, Çin'de kurulu ol an SAITEC firması (Shanghai Alcatel Intelligent Terminal Equipment Company Ltd.) ile kartlı telefon konusunda teknoloji transferi yapmak üzere lisans anlaşması imzaladı.
- Milli savunma konularındada askeri silah,füze,vb. araçlar için savunma bakanlığının yaptığı teknoloji transferleri anlaşmaları mevcuttur.