Elektronik ticaret yeni bir olgu değildir, yıllardır uygulanmaktadır. Para elektronik olarak transfer edilebilmekte, bilgi özel bilgisayar ağları aracılığıyla karşı tarafa aktarabilmekteydi. Bu tür online elektronik ticaret yıllardır sürdürülmesine karşın, çok sınırlı bir kesim tarafından kullanılabilmekteydi. Sadece, kendi bilgisayar ağlarına sahip olabilen büyük firmalar tarafından uygulanmaktaydı.
İnternetin yaygınlaşması ve herkesin kullanımına açık olması elektronik ticareti kullanan işletme ve birey sayısının artmasına yol açmıştır. Internet'in ticaret dünyasında çabuk benimsenmesi önümüzdeki yıllarda elektronik ticaret yapan firma sayısının artmasına yol açacaktır. Özellikle, son 10 yılda bilgi ve iletişim teknolojilerinde meydana gelen hızlı gelişmeler ve toplumda bilgisayar kullanmanın günlük yaşamın her alanında çağın gereği olduğu bilincinin oluşması, ekonomik gelişmenin ve toplumsal refahın sağlanmasında elektronik ticarete stratejik bir önem kazandırmıştır. Yapılan araştırmalar da her yıl dünyada Internet kullanıcı sayısının yüzde 33, elektronik ticaret hacminin ise yüzde 80 oranında arttığına işaret etmektedir.

Elektronik ticaret elektronik araçlar kullanılmak suretiyle ticari iş yapmakla ilgilidir. Elektronik ticaret, tüketime yönelik mallar, enformasyon hizmetleri, finansal ve hukuk gibi hizmetleri, sağlık, eğitim gibi geleneksel faaliyetleri ve sanal marketler gibi yeni faaliyetleri kapsamaktadır.

Elektronik ticaret 21'inci yüzyıla başlarken yasadığımız önemli bir ekonomik gelişmedir. Son yıllarda, Internet ve bilişim sektöründe yaşanan hızlı gelişim hayatımızın her alanında köklü değişikliklere yol açmaktadır. Gelecekte Internet ve bilişim teknolojilerinin hayatımızla ilgili olarak yaratabileceği tüm etkileri şu an için tahmin edebilmek mümkün değildir. Internet, endüstriyel devrimden bu yana yasadığımız en büyük değişimin yaratıcısı bir bilgi devrimidir.

Elektronik ticaretin gündeme geldiği zamanımızda çeşitli sorunlar ortaya çıkmaktadır. Bunlardan biri devlet açısından bir sorundur. E-ticaretin nasıl vergilendirileceği sorunudur. Diğer bir sorun ise alışveriş sırasında alıcı- satıcı ilişkisindeki güvenlik sorunudur. Bu sorunda ise internet için özel hazırlanmış kredi kartları ve e-para devreye girer.

1. E-ticaretin vergilendirilmesi

İlk olarak bu ticaretin vergilendirilmesi önemli bir sorun olarak ortaya çıkmaktadır. Elektronik bir ortamda yapılan ticaretin nasıl vergilendirileceği konusu hem ulusal hem de uluslararası düzeyde bir sorundur. Bilişim teknolojilerinde yaşanan hızlı gelişmeler karşısında mevcut yasal düzenlemeler yetersiz kalmaktadır. Bu yetersizliğin temel sebeplerinden biri elektronik ticaretin coğrafi sınırları ortadan kaldırması nedeniyle ulusların kendi yasal düzenlemelerinin yeni ekonominin oluşturduğu global ticaret düzenine cevap verememesidir.

İşletmeler mutlaka kendi ülkelerinden ticaret gerçekleştirmek zorunda değildirler. Başka bir ülkede bulunan bir sunucu aracılığıyla o ülke üzerinden işlem yapabilmektedirler. Burada üzerinde durulması gereken konu web sunucusunun bulunduğu ülkedeki muhtemel vergilendirme sistemidir.

Örneğin, başka bir ülkede bulunan web sunucusunun kullanılması bu firmanın o ülkede vergi mükellefi olmasını gerektirebilir. Uluslararası ticaret amacıyla kullanılan elektronik ticarette off-shore (kıyı) web sunucularının kullanımı artmaktadır. Bu sunucular off-shore vergi cennetlerinde yer almaktadırlar. Örneğin Türk firmaları, çok kolay bir biçimde Cayman Adalarında bulunan bir firmanın web sunucusu aracılıyla tüm dünyaya mal ve hizmet satabilecek konumdadır. Bütün ülkelerin vergi idareleri off-shore web sunucularının çoğalmasından vergi kaybına yol açacağından dolayı rahatsızlık duymaktadır.

Küçük bir işletmenin off-shore vergi cennetinde bulunan web sunucusu aracılığıyla elektronik ticareti gerçekleştirmesi durumunda banka kayıtlarına ilişkin bilgileri ve vergisel yükümlülüklerini gizlemek suretiyle vergi kaybına sebep olacağı açıktır.

Bu gizliliğin önlenmesiyle ilgili çeşitli önlemler araştırılmaktadır. Fakat internet üzerinde kimlikler gizli tutulduğu (alıcı ve satıcı birbirini görmediği) için bu bilgilerin elde edilmesi kolay olmamaktadır. Bunun için dijital imza denen yöntemin uygulanması düşünülmektedir. Şu anda zorunlu olmayan bu yöntem paranın akışını daha açık olarak ortaya koyacaktır.

2. Kredi Kartları

Elektronik ticarette alıcı ve satıcı birbirlerini görmeksizin iş yaptıklarından karşılıklı olarak güvenin sağlanması için ek bir takım önlemler almaya ihtiyaç duyarlar.
Elektronik ticarette güvenlik konusunda değerlendirilmesi gereken en önemli konu alıcıların elektronik ticaret sitelerinden alışveriş yapmak için vermek durumunda kaldıkları kredi kartı vb. bilgilerin Internet üzerinden iletilirken üçüncü şahısların eline geçmesi riskidir. Bilindiği gibi özellikle telefonla yapılan satışlarda (gazeteye ilan vermek, katalog satışları vb.) kredi kartı numarası ve son kullanma tarihi alışveriş için yeterli olmaktadır. Bu yüzden bu bilgilerin korunması elektronik ticaretin gelişimi için büyük önem taşımaktadır.

İnternet'in yapısı gereği, internet üzerinde hareket eden bilgiler pekçok değişik sistem üzerinden geçerek dolaştığından bu sistemlere kolaylıkla yapılacak müdahaleler, internet üzerinde dolaşan bilginin konuyla ilgisiz kişilerin eline geçebilmesine yardımcı olmaktadır. Bu nedenle internette bulunulan hiçbir faaliyetin (e-mailler, sörf, chat vs.) çok gizli olamayacağını ve pek çok kişi tarafından izlenebileceğini akılda tutmak gerekir.

İnternet'te alışveriş bu açıdan değerlendirdiğinde, kredi kartı bilgilerinin çok dikkatli kullanımını zorunlu kılar. Kredi kartı bilgilerinizi alışveriş yaptığınız siteye iletirken bu bilgilerin üçüncü kişilerin de eline geçmesi ve daha sonra sizin kredi kartınızla yüklü miktarlarda alışveriş yapılması mümkündür.

Ayrıca yine belirtmek gerekir ki, "güvenli sunucu" kullanılsa dahi, kredi kartı bilgilerinin gönderilmesi farklı problemler doğurabilir. Alışveriş yaptığınız sitenin tanınmış ve güvenilir bir site olmadığı durumlarda bu kişilerin talep ettiğiniz hizmet/mal için kredi kartı hesabınızdan size belirtilenden daha yüksek miktarlar çekmeyeceği, talep edilenden daha düşük değerde bir malı göndermeyecekleri vs. konularda hiçbir garanti olmadığı açıktır. Bu nedenle internetten alışverişin ancak güvenilir yerler aracılığıyla yapılması tavsiye edilir.

Son olarak belirtmek gerekir ki, tüm bu noktalara dikkat edilse dahi, kredi kartı bilgilerinizin -örneğin alışveriş ettiğiniz bu sitenin bilgisayar sistemlerine sızmayı başarmış kişiler tarafından- ele geçirilebileceği de bir ihtimaldir. Nitekim yakın bir zamanda büyük bir Türk Medya Kuruluşunun sistemlerine girilerek yüzlerce kişinin kredi kartı bilgileri ele geçirilmiş ancak ele geçirenlerin kötü niyetli olmamaları sonucunda bu olaydan kullanıcılar zarar görmemiştir.

Son dönemde bazı bankalar tarafından verilen "internete özgü kredi kartları" hizmeti, burada belirtilen dezavantajları bazen kısmen, bazen de tamamen ortadan kaldırabilmektedir. İnternet alışverişleri için tasarlanmış bu tip özel kredi kartları veren bankaların sayısı giderek artmaktadır. Özellikle güvenlik konusunda açıklayıcı bilgilerin tam olarak verilmemesi, bu sayıdaki artışa engel teşkil edebiliyor. Ancak bahsedilen teknolojik gelişmelerle güvenlik konusunda hiçbir tereddütün olmasına izin verilmiyor. Yaklaşık 2-3 sene sonra epey mesafe alınması planlanan bu projelerle internetten ticari olarak istifade edenlerin sayısındaki artış da hızlanacaktır.

Ancak elektronik ticarette kredi kartı bilgilerinin başkalarının eline geçme riski günlük hayattakine göre çok daha azdır. Günlük hayatta ödeme yaparken kredi kartı bir başkasına verilmekte, bu yüzden kredi kartının üzerindeki bilgilerin gizliliği büyük oranda ortadan kalkmaktadır.

İnternet üzerinden alışverişte kredi kartları bilgilerinin şifrelenmesinde çeşitli güvenlik sistemleri kullanılmaktadır. Bankaların müşterilerine güvenli alışveriş imkanı sağlamak açısından bu sistemler çok öenm taşır. Çözüm olarak geliştirilen sistemlerden biri de SSL güvenlik standartlarıdır.Kullanıcı, işyeri ve banka arasındaki veri akışı sırasında bilgilerin şifrelenerek aktarılması esasına dayanan SSL güvenlik sistemleri sayesinde bilgilerin başka bir kişinin eline geçmesi durumunda çözülebilmesi (yani kullanılabilmesi) önlenir. Böylece kart bilgilerinin gizliliği ve alışverişin güvenliği sağlanmış olur.

SSL (Secure Socket Layer) Nedir ?

SSL network üzerindeki bilgi transferi sırasında güvenlik ve gizliliğin sağlanması amacıyla Netscape tarafından geliştirilmiş bir güvenlik protokolüdür. 1996 yılında 3.0 versiyonunun çıkarılmasıyla hemen bütün Internet tarayıcılarının (Microsoft Explorer, Netscape Navigator vb) desteklediği bir standart haline gelmiş ve çok geniş uygulama alanları bulmuştur.

SSL gönderilen bilginin kesinlikle ve sadece doğru adreste deşifre edilebilmesini sağlar. Bilgi gönderilmeden önce otomatik olarak şifrelenir ve sadece doğru alıcı tarafından deşifre edilebilir. Her iki tarafta da doğrulama yapılarak işlemin ve bilginin gizliliği ve bütünlüğü korunur.

Veri akışında kullanılan şifreleme yönteminin gücü kullanılan anahtar uzunluğuna bağlıdır. Anahtar uzunluğu bilginin korunması için çok önemlidir. Örneğin; 8 bit üzerinden bir iletimin çözülmesi son derece kolaydır. Bit, ikilik sayma düzeninde bir rakamı ifade eder. Bir bit, 0 veya 1 olmak üzere 2 farklı değer alabilir. 8 bit ise sadece 28=256 olası farklı anahtar içerir. Bir bilgisayar bu 256 farklı olasılığı sıra ile inceleyerek bir sonuca ulaşabilir. SSL protokolünde 40 bit ve 128 bit şifreleme kullanılmaktadır. 128 bit şifrelemede 2128 değişik anahtar vardır ve bu şifrenin çözülebilmesi çok büyük bir maliyet ve zaman gerektirir. Kötü niyetli bir kişinin 128 bit'lik şifreyi çözebilmesi için 1 milyon dolarlık yatırım yaptıktan sonra 67 yıl gibi bir zaman harcaması gerekir. Bu örnekten anlaşıldığı gibi SSL güvenlik sistemi yüksek bir koruma sağlar.

Ama bunun yanı sıra son çıkan bir çözüm de internet için özel olan kredi kartlarıdır. Böylece internetteki alışverişler daha fazla güvenlik altına altına alınır. Tüm sitelerde geçerli olmak üzere tasarlanmış bu kartlar sadece internet üzerinde yapılan alışverişlerde kullanılmaktadır. Bu kartlarla %100 güvenlik sağlandığı iddia edilmektedir. Bu kartlar asıl bir kredi kartına bağlı ek kart olarak verilmektedir. Kredi limitini değiştirme gibi bir olanak sağlanmıştır. Ayrıca bazı bankalarda ödeme yapılmadan önce banka tarafından onayınız alınmaktadır. Diğer bir avantaj olarak da sigorta gösterilebilir. Alışveriş,ferdi kaza,kayıp/çalıntı ve güvence sigortaları hizmetleri verilmektedir. Aşağıda bu sistemi uygulayan bankaların sunduğu çözümlere örnekler yer almaktadır:

Garanti Bankası (Sanal Kredi )

Bu kredi kartı tipinde limitiniz 0 lira. Garanti Bankası’nın internet adresinden girip (www.garanti.com.tr) harcayacağınız kadar limit girip alışverişi tamamlıyor daha sonra kartınızda para kalmış ise hesabınıza geri geçirip kredi kartının güvenliğini sağlıyorsunuz. Bu sayede limiti 0 lira olan kredi kartını biri ele geçirmiş olsa bile bir harcama yapamıyor.

CitiBank

CitiBank’ın internet için geliştirmiş olduğu kredi kartında son kullanma tarihi gözükmüyor. Son kullanma tarihini tek siz biliyorsunuz. Bu sayede son kullanma tarihi bilinmeyen bir kredi kartının birinin eline geçmesi kimsenin işine yaramıyor, harcama yapılamıyor.

3. Türkiye'deki E-Para Uygulamaları

Türkiye genelinde borç ve kredi kartlarının yaygın olarak kullanılmasıyla beraber e- para araçları Türkiye için yeni bir gelişmedir. Şu anda, çeşitli bankalar e-para araçları geliştirmektedir. Bu bankaların sayısı ,Banka Kartları Merkezi’nin Ekim 1997’de yaptığı bir araştırmaya göre 11'di.

Türkiye'deki en önemli pilot uygulama ise Akbank tarafından geliştirimiş olan ve Boğaziçi ve Orta Doğu Teknik Üniversiteleri Yerleşkeleri'nde kullanılan "Parakart" adlı bir e-para ürünüdür. Bu ürün, SMART kart teknolojisi kullanılarak yapılmış, çok amaçlı ve yeniden yüklenebilir bir üründür. Sistem ufak çaplı ödemelerin yapılabileceği şekilde düzenlenmiştir. Karta yapılan değer yüklemeleri bir banka hesabından yapılabileceği gibi para üstü ödenmesi gibi çeşitli ödemeler yoluyla da yapılabilir ve yapılan işlem bir sisteme bağlı bir POS cihazı ile bankaya aktarılır. Yapılan işlemlerin aktarımı ise her işlem sonunda ya da gün sonunda toplu olarak yapılabilir.

Elektronik Para Nedir?

Dünya üzerinde internetin gittikçe yayınlaşması sonucu ticaretin de bu yeni iletişim kanalında yapılmaya başlaması üretici ve tüketicilere yeni alırn ve satım olanaklar, sunmuş, buna bağ lı olarak da yeni ödeme şekilleri doğurmuştur. Elektronik para (E-Money) bu gelişmeler sonucu ortaya çıkmış, önemli bir ödeme aracı olarak kullanılmaya başlanmıştır.

E-paranın en büyük özelliği küçük çaplı ödemelerde hızlı ödeme imkanı sağlamasıdır. Ayrıca, E-para kullanımının yüz yüze gerçekleşmesi gerekmemektedir. Böylece, birbiriyle fiziki olarak karşılaşmadan herhangi bir iletişim aracı, kullanan alıcı ve satıcının bir araya gelmesi ve işlemi gerçekleştirmesini takiben ödemenin yapılması rnümkün olmaktadır. Bunun sonucu olarak da para transferlerindeki gecikmeler, hatalı ödemeler veya yapılmayan ödemeler gibi sorunlar aza indirilebilmektedir.

Tüm bu uygulamaların gerçekleşebilmesi içinse güvenlik sorunlarının giderilmesi, gerekli hukuki yapının oluşturulması, para ve mali politikalarla vergilendirme ile ilgili sistemlerin E-para kullanımına uygun hale getirilmesi gereklidir.

E-Para, kişide bulunan elektronik bir araca yüklenmiş bir ,mali değer veya kişisel fonu ifade eder. Elektronik araca yüklenrniş olan bu değer kişi aracı kullandıkça azalır ve yüklenmiş olan değerin bitimi sonucu tekrar değer yüklenilmesi gerekir. E-para çalışma mantığı ile bir şirketin verdiği hizmete karşılık olarak yapılacak ödemelerin gerçekleşmesi için tüketiciye verdiği telefon kartı ve benzeri araçlar arasında benzerlik görülse de E- paranın amacı bu tür kartlar gibi tek işlemle ilgili bir ödeme için değil her türlü ödemenin yapılabilmesidir.

E-parayı şu anda yaygın olarak kullanılan kredi ve borç kartlarından ayıran en büyük özellik, E-para kullanımı sırasında provizyon veya benzeri bir sorgulama işleminin olmamasıdır. Kredi veya borç kartları ile yapılan ödemelerde ödeme sırasında kişinin ödenecek miktarı karşılayacak hesap veya kredi limitinin olup olmadığı öderne sırasında kartı veren kurumla bağlantıya geçilerek sorgulanır ve onay gelmesi halinde işlem gerçekleşir. E-para kullanımda ise ödeme yapılabilecek miktar kullanılan araca önceden yüklenmiş olduğundan bu tür bir işleme gerek yoktur. yapılan işlem internet üzerinden yapılmış olsa bile bir borç veya kredi kartıyla yapılan ödemede yapılan işlem bir hesaptan diğerine yapılan bir havale niteliği taşır E-para kullanılırken yapılan işlemler ise kullanılan aracın gerekli miktarı ve kişisel bilgileri içermesi nedeniyle havale niteliği taşımaz. Bu tür bir işlem nakit ödemeye eşdeğer bir işlemdir, çünkü kullanılan miktar bir banka hesabında değil kişinin beraberinde bulunmaktadır.

E-Para Kullanım Avantajları

Avantajlar içinde en önemlisi, gün boyunca yapılan işlemler sırasında gecikmiş veya hatalı ödemeler nedeniyle doğabilecek finansal riskleri azaltması veya ortadan kaldırmasıdır.

E-paranın sağladığı diğer bir avantaj ise çok çeşitli ödeme olanakları sağlaması ve ödemelerin yüz yüze yapılması zorunluluğunu ortadan kaldırmasıdır. Kişinin ödeme yerinde bulunması zorunluluğunun ortadan kalkması ise tüketicilerin daha çeşitli ve çok miktarda alım yapması veya yaptıkları alımla ilgili ödemelerini zamanında yapmalarını sağlar.

E-paranın, kişiler dışında, E-para kullanan ve ödemelerde E-para kabul eden kuruluşlara da çeşitli avantajlar sağlar. Kişilerin zamanında ödeme yapmasını kolaylaştırması nedeniyle, alacaklarını kolay tahsil edebilmeleri bu avantajların başında gelmektedir. Böylece geç ödemeler sonucu doğabilecek nakit akım sıkıntılarını aza indirmek mümkün olacaktır. Ayrıca, gerekli düzenlemelerin yapılmasını takiben, kuruluşların vergi, sigorta veya gümrük ödemeleri gibi yasal yükümlülüklerini de yerine getirmelerinde kolaylık sağlayacak ve bu ödemelerin zamanında yapılmasını kolaylaştıracaktır.

E-para kullanımı, gerekli düzeltmelerin yapılması ile kamuya da yararlı olacaktırVergi ve gümrük girdiler gibi yasal yükümlülüklerin sıra veya benzeri geciktirici etkenler nedeniyle geç tahsili E-para kullanımı sayesinde ortadan kaldırılabilir ve bu şekilde elde edilecek gelir arttırılabilir.